Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 25 marca 2025 r. (sygn. akt SK 80/22) otwiera nowy rozdział w polskim prawie rodzinnym. Sędziowie stwierdzili niezgodność z Konstytucją części art. 63 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRiO), która zamykała mężowi matki drogę do zaprzeczenia ojcostwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Orzeczenie – poprzedzone ogłoszeniem sentencji 12 marca 2025 r., a publikowane wraz z uzasadnieniem 25 marca 2025 r. – oznacza, że biologiczna prawda zyskała pierwszeństwo przed sztywnym terminem zawitym, a konstytucyjna godność jednostki została postawiona wyżej niż formalizm terminów. § Przepis o zaprzeczeniu ojcostwa niezgodny z konstytucją

Przepis o zaprzeczeniu ojcostwa niezgodny z konstytucją

Geneza sprawy i zaskarżony przepis art. 63 KRiO — skąd wziął się problem?

Art. 63 KRiO od lat budził kontrowersje, bo choć pozwalał mężowi matki wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od powzięcia wiadomości, dodawał zastrzeżenie „nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności”. Praktyka pokazała, że w sytuacjach gdy mężczyzna dowiadywał się o braku więzów biologicznych po osiemnastych urodzinach syna lub córki – często na skutek testów DNA wykonywanych dla celów medycznych czy genealogicznych – jego prawo do sądu stawało się iluzoryczne. Zgodnie z art. 47 Konstytucji jednostce przysługuje ochrona życia prywatnego i rodzinnego, a art. 30 gwarantuje nienaruszalną godność człowieka. Termin zawity z art. 63 KRiO de facto uniemożliwiał realizację tych praw. W 2022 r. jeden z poszkodowanych ojców (WN), reprezentowany przez adwokata specjalizującego się w prawie rodzinnym, wniósł skargę konstytucyjną. Trybunał, rozpoznając sprawę 12 marca 2025 r., uznał, że sam fakt osiągnięcia przez dziecko pełnoletności nie może blokować żądania ustalenia prawdy biologicznej, bo nie służy ani stabilności stosunków prawnych, ani dobru dziecka.

Motywy rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego z 25 marca 2025 r.

W uzasadnieniu wyroku TK odwołał się do bogatej linii orzeczniczej, zwłaszcza do wyroku SK 18/17 z 16 maja 2018 r., który już wcześniej „uchylił” barierę czasową przy roszczeniach pełnoletnich dzieci. Tym razem sędziowie przenieśli tę samą logikę na roszczenia męża matki. Wskazali, że:

Proporcjonalność – ograniczenie z art. 63 KRiO nie spełniało wymogu z art. 31 ust. 3 Konstytucji, bo ustawodawca mógł wybrać mniej dolegliwe środki (np. pozostawić roczny termin liczony od dnia uzyskania wiedzy, bez górnej granicy).
Godność i prywatność – prawo do poznania prawdy o swoim rodzicielstwie jest elementem autonomii jednostki chronionej w art. 30 i 47 Konstytucji.
Stabilność stosunków prawnych – stabilizacja więzi rodzinnych nie może być celem samym w sobie, gdy stoi w sprzeczności z prawdą biologiczną. Sądy opiekuńcze dysponują wystarczającymi narzędziami, by w konkretnym postępowaniu zrównoważyć interes dziecka, matki i domniemanego ojca.
Prawo międzynarodowe – TK przypomniał, że Europejski Trybunał Praw Człowieka w sprawach Ahrens p. Niemcom (2012) i Różański p. Polsce (2005) uznał nadmiernie restrykcyjne terminy na zaprzeczenie ojcostwa za naruszenie art. 8 EKPC.
W rezultacie Trybunał wyeliminował fragment „nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności” z art. 63 KRiO jako niezgodny z art. 30, 47 i 31 ust. 3 Konstytucji. Orzeczenie zapadło jednogłośnie, co nadało mu dodatkowy ciężar argumentacyjny.

Konsekwencje procesowe — nowe szanse dla małżonków i pełnoletnich dzieci

Po publikacji wyroku termin do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa przez męża matki ogranicza się de facto do roku od dnia uzyskania informacji, że dziecko nie pochodzi od niego (art. 63 KRiO in principio). Nie obowiązuje już „sufit” osiemnastu lat. W praktyce oznacza to:

Sprawy w toku – sądy rodzinne powinny umarzać postępowania zawieszone z uwagi na przekroczenie terminu albo wznawiać sprawy zakończone prawomocnym oddaleniem, jeżeli oddalenie oparto wyłącznie na barierze pełnoletności (podstawa: art. 190 ust. 4 Konstytucji + art. 416 § 1 pkt 2 KPC).
Nowe pozwy – mężowie, którzy dowiedzieli się o możliwym braku pokrewieństwa już po 18. urodzinach dziecka, zyskują dodatkowe 12 miesięcy na złożenie pozwu (licząc od momentu „ujawnienia” faktu). Trzeba udowodnić datę tej wiedzy – dowód z wyniku badania DNA, korespondencji e-mail, notatki lekarskiej itp.
Interes dziecka – dziecko, które ukończyło 18 lat, wciąż ma legitymację czynną do wytoczenia własnego powództwa (art. 70 § 1 KRiO w brzmieniu po wyroku SK 18/17). Niekiedy obie sprawy – męża matki i dziecka – będą biec równolegle i sąd połączy je do wspólnego rozpoznania (art. 219 KPC).
Prokurator – prokurator (art. 86 KRiO) nadal może działać, ale wyrok TK zmniejsza potrzebę subsydiarnej ingerencji, bo strona zyskuje realne możliwości procesowe.
Uwaga na terminy: roczne „okno” biegnie od wiedzy, nie od przełomowej daty 25 marca 2025 r. – kto dowiedział się wcześniej, powinien liczyć termin od tamtej chwili.

Wpływ orzeczenia na system prawa rodzinnego i ochronę praw dziecka

Wyrok TK wpisuje się w konsekwentną linię orzeczniczą chroniącą prawo do ustalenia prawdziwego pochodzenia. O ile w 2018 r. zliberalizowano terminy dla dzieci (SK 18/17) — co już zmusiło ustawodawcę do nowelizacji art. 70 KRiO — o tyle marcowa decyzja z 2025 r. zamyka dyskusję po stronie męża matki. Akt ten:

Usuwa asymetrię — dotąd dziecko mogło kwestionować domniemanie po 18. roku życia, ale ojciec nie.
Zmniejsza ryzyko naruszeń art. 8 EKPC — Polska zyskuje argument w sporach przed ETPC o ochronę życia rodzinnego.
Wymusza zmianę praktyki sądów opiekuńczych — konieczne będzie częstsze korzystanie z opinii biegłych medycyny sądowej i psychologów dziecięcych przy ocenianiu, czy podważenie ojcostwa nie godzi w dobro dziecka.
Modeluje planowaną kodyfikację — w Sejmie procedowany jest projekt kompleksowej nowelizacji KRiO (druk nr 1639), w którym przewiduje się skreślenie spornego fragmentu art. 63 i dostosowanie art. 62–68 do standardu „prawo do prawdy”. Wyrok TK nadaje projektowi pilny charakter.
Wzmacnia rolę mediacji — Ministerstwo Sprawiedliwości zapowiedziało rozszerzenie programu mediacji rodzinnych finansowanych z Funduszu Sprawiedliwości, by ograniczyć konflikty towarzyszące badaniom DNA i ewentualnemu obaleniu domniemania pochodzenia.
Dla dziecka kluczowe pozostaje, by sąd – działając na podstawie art. 95 § 3 KRiO – każdorazowo zbadał, czy zmiana danych w aktach stanu cywilnego nie naruszy jego praw ekonomicznych i emocjonalnych.

Co dalej? Praktyczne wskazówki dla małżonków, pełnoletnich dzieci i pełnomocników

Audyt faktów i dokumentów – zanim złożysz pozew, zgromadź dowody potwierdzające moment powzięcia informacji o braku więzi biologicznej. Badanie DNA warto przeprowadzić w certyfikowanym laboratorium, a wynik opatrzyć podpisem kwalifikowanym (art. 3 pkt 2 ustawy o usługach zaufania).
Kumulacja roszczeń – jeśli zachodzi podejrzenie, że również uznanie ojcostwa nastąpiło pod wpływem błędu, rozważ połączenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa (art. 63) z żądaniem unieważnienia uznania (art. 81 KRiO). Dzięki temu unikniesz dwóch procesów.
Zabezpieczenie alimentów – w trakcie procesu istnieje ryzyko oddalenia obowiązku alimentacyjnego domniemanego ojca. Korzystne może być wniesienie wniosku o zabezpieczenie alimentów (art. 753 § 1 KPC) na czas sporu – szczególnie gdy dziecko wciąż nie jest samodzielne finansowo.
Zmiana nazwiska dziecka – po prawomocnym zaprzeczeniu ojcostwa można wszcząć postępowanie przed USC (art. 4 ust. 1 ustawy o zmianie imienia i nazwiska). Pamiętaj, że potrzebna jest zgoda dziecka powyżej 13. roku życia.
Terminy apelacyjne – wyrok TK nie wydłuża terminów z KPC. Na apelację masz dwadzieścia jeden dni od doręczenia wyroku z uzasadnieniem (art. 369 § 1 KPC).
Kontrola akt stanu cywilnego – po zmianie ojcostwa USC automatycznie aktualizuje PESEL, ale warto sprawdzić też dane w ZUS i OPP, by uniknąć problemów z dziedziczeniem czy świadczeniami.
Strategia procesowa musi łączyć znajomość nowych realiów prawnych z wyczuciem psychologicznym. Sprawy o zaprzeczenie ojcostwa pozostają jednymi z najbardziej obciążających emocjonalnie – profesjonalna mediacja i wsparcie psychologa rodzinnego często skracają postępowanie i chronią dzieci przed konfliktem lojalności.

Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl

§ Przepis o zaprzeczeniu ojcostwa niezgodny z konstytucją

^{Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.}