Pytanie o wyrównanie emerytury po głośnym wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. wraca jak bumerang — szczególnie w środowisku nauczycielskim. Chodzi o osoby, które korzystały z wcześniejszej emerytury nauczycielskiej z art. 88 Karty Nauczyciela, a po osiągnięciu wieku powszechnego dostały świadczenie obniżone o sumę wcześniej pobranych emerytur. TK uznał, że w odniesieniu do części emerytów takie pomniejszenie narusza Konstytucję. Brzmi obiecująco, prawda? W praktyce kluczowe jest jednak to, czy spełniasz konkretne warunki, oraz jaką ścieżką formalnie iść: wniosek do ZUS, odwołanie do sądu, a może wznowienie postępowania? § Czy nauczycielka na emeryturze z Karty Nauczyciela ma prawo do wyrównania po wyroku TK z 2024 roku?
Czy nauczycielka na emeryturze z Karty Nauczyciela ma prawo do wyrównania po wyroku TK z 2024 roku?
Wyrok TK z 4 czerwca 2024 r. (SK 140/20): na czym polega i dlaczego ma znaczenie dla nauczycieli z art. 88 KN?
Wyrok TK z 4 czerwca 2024 r., sygn. SK 140/20, dotyczył art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ten przepis nakazuje przy ustalaniu emerytury w wieku powszechnym odjąć od podstawy obliczenia sumę wcześniejszych świadczeń (np. emerytury wcześniejszej, częściowej, górniczej czy emerytury z art. 88 KN). Trybunał uznał, że w zakresie osób, które wniosek o wcześniejsze świadczenie złożyły przed 6 czerwca 2012 r., rozwiązanie to narusza art. 67 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji. Mówiąc prościej: jeżeli nauczycielka (lub nauczyciel) wystąpiła o wcześniejszą emeryturę nauczycielską jeszcze przed publikacją ustawy wprowadzającej art. 25 ust. 1b, państwo nie mogło po latach — bez należytych zasad przejściowych — „cofać” skutków tamtej decyzji i automatycznie karać jej obniżeniem przyszłej emerytury powszechnej. To właśnie otwiera drogę do przeliczenia i wyrównania. Co ważne, wyrok dotyka mechanizmu pomniejszania powszechnej emerytury o sumę pobranych świadczeń wcześniejszych, a nie samego prawa do wcześniejszej emerytury z art. 88 KN jako takiego. Z perspektywy nauczycieli istotne jest więc ustalenie daty złożenia wniosku o wcześniejszą emeryturę oraz sprawdzenie, czy ZUS rzeczywiście zastosował art. 25 ust. 1b przy „wejściu” w emeryturę powszechną. To te dwie przesłanki decydują, czy można powołać się na SK 140/20 i domagać się wyższej kwoty świadczenia wraz z wyrównaniem.
Kto ma prawo do przeliczenia i wyrównania: kryteria dla nauczycielek z emeryturą z Karty Nauczyciela (art. 88 KN)
Najpierw ustalamy, czy wcześniejsza emerytura była przyznana na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela. To przepis szczególny dla nauczycieli, którzy spełnili wieloletnie okresy pracy w szczególnym charakterze i mogli skorzystać z wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej. Jeśli tak — przechodzimy do daty. Krytyczna jest chwila złożenia wniosku o wcześniejsze świadczenie: przed 6 czerwca 2012 r. czy po tej dacie? Tylko w pierwszym wariancie (wniosek złożony przed 6.06.2012 r.) wyrok TK otwiera drogę do podważenia pomniejszenia zastosowanego później przy emeryturze powszechnej. Drugi element układanki: ZUS, przy ustalaniu emerytury w wieku powszechnym, faktycznie odjął od podstawy obliczenia sumę pobranych wcześniej emerytur nauczycielskich. Jeżeli tak było — mamy klasyczny „case” pod SK 140/20. Uwaga na rozróżnienia: nie mylimy emerytury z art. 88 KN z nauczycielskim świadczeniem kompensacyjnym (inny tytuł) ani z nową „emeryturą nauczycielską” od 1.09.2024 r. — to odrębne instytucje i inne przesłanki, a nas interesuje wcześniejsza emerytura z art. 88, która później „weszła” w powszechną. W praktyce grupa potencjalnie uprawnionych obejmuje nauczycielki, które składały wnioski o wcześniejszą emeryturę najpóźniej do połowy 2012 r., wchodziły w wiek powszechny po 2013 r., a ich świadczenie zostało obniżone z mocy art. 25 ust. 1b. Jeżeli masz wątpliwości, przejrzyj decyzje ZUS (zarówno „wcześniejszą”, jak i tę o emeryturze powszechnej) i sprawdź pouczenia o podstawie prawnej. W razie braków dokumentów warto złożyć w ZUS wniosek o udostępnienie akt sprawy.
Jak dochodzić praw: wniosek do ZUS, odwołanie do sądu, a co ze wznowieniem po wyroku TK?
Droga nr 1 (najczęstsza w praktyce): wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury w wieku powszechnym (art. 114 ustawy o FUS). W piśmie wskazujemy, że przy obliczeniu świadczenia ZUS niesłusznie zastosował pomniejszenie z art. 25 ust. 1b, a wyrok TK SK 140/20 wyklucza jego stosowanie wobec osób, które złożyły wnioski o wcześniejszą emeryturę przed 6.06.2012 r. Dołączamy decyzje ZUS i wyciąg z akt albo choćby numery decyzji. Gdy ZUS odmówi — składamy odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie miesiąca od doręczenia decyzji. Sądy powszechne w wielu sprawach uwzględniają odwołania i nakazują przeliczyć emeryturę bez pomniejszenia, nawet pomimo braku publikacji wyroku TK w Dzienniku Ustaw. Droga nr 2 (teoretycznie modelowa po wyroku TK): wznowienie postępowania administracyjnego na podstawie art. 145a k.p.a. Problem praktyczny polega na tym, że przepis wymaga publikacji wyroku TK w Dz.U., a tej — jak oficjalnie informowano — wciąż nie było. Dlatego dziś skuteczniejsze bywa powołanie art. 114 ustawy emerytalnej i kontrola sądowa po ewentualnej odmowie ZUS. Warto załączyć argumentację konstytucyjną i wskazania z orzecznictwa sądów powszechnych po 4.06.2024 r. Pamiętaj: terminy są kluczowe (szczególnie na odwołanie). Nie czekaj, aż ZUS „z urzędu” wszystko przeliczy — tego nie robi.
Wyrównanie i waloryzacje: od kiedy i ile? Zasady z art. 133 ustawy o FUS i praktyka sądowa
Po skutecznym przeliczeniu emerytury pojawiają się dwa efekty finansowe: (1) wyższa emerytura „na przyszłość” oraz (2) wyrównanie za okres wsteczny. Co do zasady — zgodnie z art. 133 ustawy o FUS — podwyższone świadczenie wypłaca się od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne ustalenie (albo wydano decyzję z urzędu). W praktyce to najczęstsza linia ZUS i wielu sądów. Czy można żądać więcej? Zdarzają się argumenty o 3 lata wstecz (gdy wchodzi w grę „błąd organu”) — ale to podejście nie zawsze się przebija i bywa kwestionowane. Trzeba ocenić sprawę indywidualnie: treść dawnych pouczeń, to, czy ZUS miał pełne informacje, i czy błąd w ogóle wystąpił. W skali „portfela” rozstrzał jest duży. W części spraw po SK 140/20 podwyżka miesięczna sięga kilkuset złotych, a jednorazowe wyrównania liczone są w dziesiątkach tysięcy (bywa, że około 60–64 tys. zł, zależnie od dat i historii świadczeń). To nie sztywna tabela, tylko przykłady z praktyki — kwoty zależą m.in. od momentu przejścia na powszechną, waloryzacji kapitału i „długości życia” przyjętej do tablic. Co ważne, przeliczenie „cofa” się także przy waloryzacjach — wyższa baza oznacza wyższe waloryzacje wstecz. Po uzyskaniu korzystnej decyzji ZUS powinien wydać wyrównanie i skorygować waloryzacje. Jeżeli zwleka — przysługują środki prawne, włącznie z odsetkami za opóźnienie, gdy spełnione są przesłanki.
Pułapki i najczęstsze problemy: brak publikacji wyroku, mylenie tytułów świadczeń, dokumenty i dowody
Najbardziej „techniczny” problem to brak publikacji wyroku SK 140/20 w Dzienniku Ustaw. W modelu kodeksowym to on „odpala” wznowienie z art. 145a k.p.a. RPO oficjalnie wskazywał, że publikacji nie było i nie jest planowana, a rząd pracuje nad rozwiązaniem ustawowym. Co robi praktyka? Wielu pełnomocników kieruje do ZUS wnioski z art. 114 ustawy emerytalnej, a po odmowie — składa odwołania do sądu. Sądy, powołując się bezpośrednio na Konstytucję i sentencję TK, potrafią przyznawać rację emerytom, w tym nauczycielkom z art. 88 KN. Drugi częsty błąd to mieszanie reżimów: „nauczycielska” z art. 88 KN ≠ świadczenie kompensacyjne ≠ nowa „emerytura nauczycielska” od 1.09.2024 r. (ta ostatnia dotyczy nowych uprawnień i nie ma automatycznego przełożenia na wyrównania „po TK”). Trzeci — braki dowodowe: niekompletne akta i brak kopii starych decyzji wydłużają postępowanie. Warto więc zawczasu złożyć wniosek o wgląd i kopie akt w ZUS. Czwarty — rezygnacja po pierwszej odmowie. Odwołanie do sądu często jest tu kluczowe. Piąty — niepilnowanie terminów (szczególnie miesięcznego na odwołanie). Wreszcie: pamiętaj, że każda sprawa jest inna — kluczowa jest data wniosku o wcześniejszą emeryturę (przed 6.06.2012 r.), zastosowanie pomniejszenia przy powszechnej oraz komplet dokumentów. Dobrze przygotowany wniosek i konsekwencja procesowa znacząco podnoszą szanse powodzenia.
Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl
§ Czy nauczycielka na emeryturze z Karty Nauczyciela ma prawo do wyrównania po wyroku TK z 2024 roku?
Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.