Jeśli w Twojej skrzynce na PUE/eZUS pojawiła się decyzja o obowiązku zwrotu tzw. „babciowego”, to – niestety – nie jesteś wyjątkiem. Program „Aktywny Rodzic” działa od 1 października 2024 r. i daje rodzicom dzieci w wieku żłobkowym możliwość wyboru jednego z trzech świadczeń, w tym świadczenia „Aktywni rodzice w pracy” (potocznie: „babciowe”).
To ZUS przyjmuje wnioski, wypłaca świadczenia i weryfikuje spełnianie warunków. W konsekwencji to właśnie ZUS wydaje decyzje o nienależnie pobranym świadczeniu i żąda zwrotu, czasem po wielu miesiącach od wypłaty.
Zwrot świadczenia boli podwójnie: po pierwsze, bo dotyczy pieniędzy już wydanych na opiekę nad dzieckiem; po drugie, bo decyzje potrafią być lakoniczne i oparte na „systemowych” założeniach, które nie oddają realnej sytuacji rodziny. Dobra wiadomość jest taka, że decyzja ZUS nie jest „wyrokiem”. Można ją skutecznie podważać – merytorycznie (warunki, dowody), formalnie (terminy) albo pragmatycznie (raty, odroczenie, odstąpienie).
Poniżej pokazuję, jak bronić się przed decyzją ZUS o zwrocie babciowego, na jakich przepisach oprzeć argumenty i jak nie przegapić kluczowych terminów. Stan prawny: 17.12.2025 r. § Zwrot „babciowego” (Aktywny Rodzic): jak bronić się przed decyzją ZUS o zwrocie
Zwrot „babciowego” (Aktywny Rodzic): jak bronić się przed decyzją ZUS o zwrocie
1. Zwrot „barciowego”/„babciowego”: od czego zacząć po otrzymaniu decyzji ZUS
Pierwszy krok jest prozaiczny, ale kluczowy: ustal, czego dotyczy decyzja. „Babciowe” to nazwa potoczna, natomiast ZUS posługuje się nazwą „świadczenie Aktywni rodzice w pracy” – jednym z trzech świadczeń programu „Aktywny Rodzic”. Od tego zależy, jakie warunki ZUS weryfikuje i jakie dokumenty mają znaczenie w obronie.
Drugi krok: sprawdź, jak i kiedy decyzja została doręczona. W sprawach „aktywny rodzic” ZUS doręcza decyzje wyłącznie elektronicznie – na PUE/eZUS. zus.pl To ważne, bo termin na odwołanie liczysz od doręczenia w systemie, a nie od dnia, w którym „przy okazji” ją przeczytasz.
Trzeci krok: przeczytaj decyzję jak audytor, nie jak rodzic w stresie. Zaznacz: (1) okres, za jaki ZUS żąda zwrotu, (2) kwotę główną, (3) odsetki, (4) podstawę prawną (zwykle art. 52 ustawy „Aktywny Rodzic”), (5) opis faktów, na których oparto rozstrzygnięcie. Jeśli w uzasadnieniu brakuje konkretu – to dla Ciebie sygnał, że warto sięgnąć do akt i pokazać organowi „brakujące elementy układanki”.
Czwarty krok: zabezpiecz dowody. W takich sprawach liczą się daty i ciągłość: aktywność zawodowa, wiek dziecka (12–35 miesięcy), rzeczywisty sposób organizacji opieki, ewentualny zbieg z innymi świadczeniami. Zrób kopie umów, zaświadczeń, potwierdzeń opieki i korespondencji z ZUS. Im szybciej uporządkujesz materiał, tym mniej miejsca zostawisz na narrację opartą wyłącznie na rejestrach.
Piąty krok: zdecyduj o strategii procesowej. Od decyzji ZUS w sprawie świadczeń „aktywny rodzic” odwołujesz się do Prezesa ZUS w terminie 14 dni, a dopiero od decyzji Prezesa przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego. zus.pl+1 To inny tryb niż klasyczne „sprawy zasiłkowe” z ubezpieczeń społecznych – i warto go trzymać od pierwszego pisma.
Jeżeli decyzja żąda natychmiastowej spłaty, a Ty masz wątpliwości co do podstawy zwrotu, nie działaj „odruchowo”. Najpierw policz terminy z art. 52 (2 lata na decyzję, 3 lata przedawnienia), a następnie złóż odwołanie i – gdy to potrzebne – wniosek o ulgę w spłacie. eli.gov.pl
2. Kiedy świadczenie jest „nienależnie pobrane”: trzy przesłanki, które musi wykazać ZUS
W sprawach o zwrot babciowego nie wystarczy ogólne stwierdzenie ZUS, że „świadczenie nie przysługiwało”. Ustawa „Aktywny Rodzic” wprost definiuje, kiedy świadczenie uznaje się za nienależnie pobrane – i to właśnie do tych przesłanek trzeba odnieść decyzję. eli.gov.pl
Po pierwsze (art. 52 ust. 2 pkt 1): nienależnie pobrane jest świadczenie wypłacone na podstawie fałszywych oświadczeń lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd. eli.gov.pl Jeżeli ZUS idzie w tym kierunku, obrona zwykle polega na „rozbrojeniu” intencji: wykazaniu, że dane były prawdziwe na moment składania wniosku, że zmiana sytuacji nastąpiła później albo że błąd był oczywistą pomyłką, a nie działaniem celowym.
Po drugie (art. 52 ust. 2 pkt 2): nienależnie pobrane jest świadczenie wypłacone mimo braku prawa do niego. eli.gov.pl To najczęstsza podstawa w decyzjach o zwrocie. Wtedy pytaj: jaki konkretny warunek – zdaniem ZUS – nie był spełniony i w jakich miesiącach? W praktyce spór dotyczy aktywności zawodowej rodziców, wieku dziecka (12–35 miesięcy) albo zbiegu świadczeń w ramach „aktywnego rodzica”.
Po trzecie (art. 52 ust. 2 pkt 3): nienależnie pobrane jest świadczenie wypłacone osobie innej niż uprawniona, z przyczyn niezależnych od organu. eli.gov.pl Tu kluczowe jest udowodnienie, kto w danym miesiącu był uprawniony i dlaczego doszło do wypłaty „obok” (np. przy sporze rodziców o opiekę).
Ważna praktyczna kotwica: odsetki co do zasady są naliczane, ale ustawodawca wprost wyłączył je, gdy przyznanie świadczenia było następstwem błędu podmiotu realizującego zadania (czyli w praktyce – błędu ZUS). eli.gov.pl To często pozwala realnie obniżyć kwotę sporu, nawet jeśli zwrot świadczenia pozostaje zasadny.
Na marginesie: gdy problemem jest „zbieg” świadczeń (np. za ten sam miesiąc wypłacono inne świadczenie z pakietu), ustawa przewiduje rozliczenie przez zaliczenie wypłaconych kwot na poczet należnego świadczenia. Co istotne – takie rozliczenie nie wymaga decyzji o nienależnie pobranym świadczeniu. eli.gov.pl W odwołaniu warto więc zapytać, dlaczego ZUS wybrał tryb „zwrotu”, a nie rozliczenia.
Odsetki, terminy i „bezpieczniki” z art. 52: 2 lata na decyzję, 3 lata przedawnienia, potrącenia
W sprawach o zwrot babciowego emocje są zrozumiałe, ale w postępowaniu liczą się „twarde” przepisy. Art. 52 ustawy „Aktywny Rodzic” daje kilka bezpieczników, które potrafią zamknąć spór albo przynajmniej ograniczyć kwotę zwrotu.
Decyzja o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranego świadczenia „aktywny rodzic” nie jest wydawana, jeżeli od jego pobrania upłynęło więcej niż 2 lata (art. 52 ust. 6). Dlatego zawsze przelicz „miesiąc po miesiącu”, kiedy dokładnie nastąpiła wypłata i czy ZUS zmieścił się w terminie. Często okazuje się, że część okresu jest „poza zasięgiem” decyzji.
Należności z tytułu nienależnie pobranego świadczenia przedawniają się po 3 latach od dnia, w którym decyzja o zwrocie stała się ostateczna (art. 52 ust. 4), a bieg terminu może zostać przerwany m.in. przez odroczenie, raty albo zastosowanie środka egzekucyjnego (art. 52 ust. 5).
Jeżeli chodzi o odsetki – są naliczane (art. 52 ust. 3 i 9), ale nie wtedy, gdy przyznanie świadczenia było następstwem błędu organu realizującego zadania. Ustawa wskazuje też sposób liczenia odsetek (od pierwszego dnia miesiąca następującego po wypłacie do dnia spłaty). Błędy rachunkowe w decyzjach zdarzają się częściej, niż powinny.
Kwoty nienależnie pobranego świadczenia „aktywny rodzic” (z odsetkami) ustalone ostateczną decyzją mogą podlegać potrąceniu m.in. z wypłacanego świadczenia „aktywny rodzic”, 800+ i „Dobrego Startu” oraz ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez ZUS (art. 52 ust. 7). Gdy potrącenie nie wystarczy, należność może być egzekwowana w trybie administracyjnym (art. 52 ust. 8).
Jeżeli w Twojej sprawie ZUS powołuje się dodatkowo na przepisy „ustawy systemowej”, pamiętaj, że art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych reguluje ogólną definicję nienależnie pobranego świadczenia, odsetki oraz możliwość ulg (odstąpienie, raty, odroczenie).
Odwołanie od decyzji ZUS o zwrocie babciowego: 14 dni do Prezesa ZUS i 30 dni do WSA
W sprawach programu „Aktywny Rodzic” procedura odwoławcza jest administracyjna. To oznacza: najpierw odwołanie do Prezesa ZUS, a dopiero potem – ewentualnie – kontrola sądu administracyjnego. Sama ustawa odsyła do Kodeksu postępowania administracyjnego i wskazuje, że organem wyższego stopnia wobec ZUS jest Prezes ZUS.
Od decyzji ZUS (także tej o nienależnie pobranym świadczeniu i obowiązku zwrotu) możesz się odwołać do Prezesa ZUS w ciągu 14 dni od doręczenia decyzji na PUE/eZUS.
Jeżeli Prezes ZUS utrzyma decyzję w mocy, przysługuje Ci skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Skargę wnosi się w ciągu 30 dni od doręczenia decyzji Prezesa – za pośrednictwem ZUS.
Jak napisać odwołanie do Prezesa w sprawie zwrotu babciowego? Po pierwsze, wskaż dokładnie, czego żądasz: uchylenia decyzji w całości, uchylenia w części (np. co do konkretnych miesięcy), albo zmiany rozstrzygnięcia poprzez stwierdzenie braku obowiązku zwrotu czy braku odsetek. Po drugie, opisz fakty chronologicznie: kiedy złożyłeś wniosek, kiedy nastąpiła zmiana sytuacji, kiedy i jakie informacje przekazywałeś ZUS.
Raty, odroczenie i odstąpienie od zwrotu: jak „ratować” sprawę, gdy budżet rodziny nie wytrzymuje
Nie zawsze najlepszą strategią jest spór do końca. Czasem decyzja ZUS ma mocne podstawy, ale kwota zwrotu babciowego jest nie do udźwignięcia – a potrącenia potrafią rozbić domowy budżet. Wtedy wchodzą w grę narzędzia ulgowe.
Ustawa „Aktywny Rodzic” wprost przewiduje, że ZUS może odstąpić od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (z odsetkami) w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć spłatę na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności dotyczące sytuacji rodziny (art. 52 ust. 10).
Co może być taką okolicznością? Choroba w rodzinie, niepełnosprawność dziecka, nagła utrata pracy, samotne rodzicielstwo, wysoki koszt opieki i leczenia, brak realnej możliwości jednorazowej spłaty bez naruszenia podstawowych potrzeb. ZUS w praktyce ocenia te wnioski uznaniowo – dlatego liczą się konkrety, nie hasła.
W art. 52 ust. 10 ustawa odsyła też do przepisów o ulgach z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 84 ust. 8a–8e). To oznacza m.in., że od dnia wpływu wniosku o raty lub odroczenie nie nalicza się odsetek od kwot objętych ulgą. W sporze o duże kwoty to bywa realna oszczędność.
Jak działać praktycznie? Najczęściej rekomenduję podejście dwutorowe: składasz odwołanie do Prezesa ZUS, jeżeli widzisz błąd w decyzji, a równolegle wniosek o ulgę jako plan awaryjny. ZUS ma opisany tryb i wymagane dokumenty przy wnioskach o odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.
Wniosek o ulgę oprzyj na dokumentach: zaświadczeniach lekarskich, kosztorysie terapii, rachunkach, PIT/zaświadczeniu o dochodach, zestawieniu miesięcznych wydatków. Im mniej ogólników, tym większa szansa na pozytywną decyzję i realną ochronę rodziny.
Warto też pamiętać, że sama decyzja o zwrocie może obejmować tylko to, co ZUS precyzyjnie wyliczy i uzasadni. Jeżeli kwoty są „z sufitu”, domagaj się wyliczeń i podstawy każdej wypłaty.
§ Zwrot „babciowego” (Aktywny Rodzic): jak bronić się przed decyzją ZUS o zwrocie
Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl
Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.