Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r. wywołał w środowisku oświaty falę pytań: czy nauczycielka, która wcześniej pobierała emeryturę z Karty Nauczyciela, może dziś domagać się przeliczenia świadczenia i wyrównania? § Czy nauczycielka na emeryturze z Karty Nauczyciela ma prawo do wyrównania po wyroku TK z 2024 roku?
Czy nauczycielka na emeryturze z Karty Nauczyciela ma prawo do wyrównania po wyroku TK z 2024 roku?
Wyrok TK z 4 czerwca 2024 r. – czego dotyczy i co zmienia dla nauczycielek?
Wyrok TK z 4 czerwca 2024 r. (sygn. SK 140/20) dotyczył art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS – przepisu, który nakazuje pomniejszać podstawę obliczenia emerytury powszechnej o sumę „wcześniejszych” emerytur, w tym m.in. przyznanych na podstawie art. 46, 50, 50a, 50e, 184 ustawy emerytalnej oraz art. 88 i 88a Karty Nauczyciela. Trybunał orzekł, że norma ta – w zakresie dotyczącym osób, które złożyły wniosek o wcześniejsze świadczenie przed 6 czerwca 2012 r. – narusza konstytucyjne prawo do zabezpieczenia społecznego i zasadę zaufania do państwa. Data graniczna to dzień ogłoszenia nowelizacji wprowadzającej art. 25 ust. 1b; osoby decyzję o „wcześniejszej” emeryturze podejmowały bez wiedzy o późniejszym mechanizmie potrącenia.
Co kluczowe dla nauczycielek: jeżeli wcześniejsze świadczenie było „klasyczną” emeryturą nauczycielską z art. 88 KN, a wniosek o nią złożono przed 6.06.2012 r., spełniony jest podstawowy warunek objęcia skutkami wyroku. Następnie trzeba sprawdzić, czy przy przyznaniu emerytury powszechnej (z art. 24 ustawy emerytalnej) ZUS zastosował potrącenie z art. 25 ust. 1b – w latach 2013–2024 była to reguła. Z kolei nauczycielskie świadczenie kompensacyjne nie jest „emeryturą” z katalogu art. 25 ust. 1b, dlatego nie podlega temu potrąceniu i nie jest przedmiotem wyroku.
Ważny niuans procesowy: wyrok TK nie został opublikowany w Dzienniku Ustaw, co utrudnia administracyjne wznowienie postępowania. Nie zamyka to jednak drogi sądowej – sądy ubezpieczeń społecznych, powołując się na sentencję wyroku i art. 190 Konstytucji, coraz częściej zmieniają decyzje ZUS i nakazują przeliczenie świadczeń dla osób z grupy TK. Widać to w orzecznictwie 2025 r., gdzie zapadają wyroki nakazujące przeliczenie i dopłatę.
Kto dokładnie może żądać przeliczenia i wyrównania – warunki dla emerytki z Karty Nauczyciela
Prawo do wyrównania po wyroku TK przysługuje w ściśle określonych, weryfikowalnych sytuacjach. Po pierwsze, wcześniejsze świadczenie musi należeć do katalogu z art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej – w przypadku nauczycielek najczęściej będzie to emerytura nauczycielska bez względu na wiek z art. 88 KN. Po drugie, wniosek o to wcześniejsze świadczenie musiał zostać złożony przed 6 czerwca 2012 r. – to data graniczna wynikająca bezpośrednio z sentencji wyroku TK. Po trzecie, po osiągnięciu wieku powszechnego trzeba było przejść na emeryturę „z art. 24”, a ZUS zastosował mechanizm potrącenia „sumy pobranych emerytur” z art. 25 ust. 1b. Jeśli trzy przesłanki łączą się w jednej sprawie, otwiera się droga do przeliczenia i żądania wyrównania.
W praktyce kryteria spełniają najczęściej osoby, które zakończyły stosunek pracy w oświacie, skorzystały z „88” i pobierały ją kilka lat, po czym po 1 stycznia 2013 r. złożyły wniosek o emeryturę powszechną – ta zaś okazała się zaniżona o sumę wypłaconych wcześniej świadczeń. Właśnie ten scenariusz ma naprawić wyrok TK. Trzeba równocześnie rozróżnić nową emeryturę nauczycielską z art. 88a KN, obowiązującą od 1 września 2024 r.: choć dzisiejszy art. 25 ust. 1b wymienia także 88a, wyrok TK dotyczy wyłącznie wniosków złożonych przed 6.06.2012 r., a więc nie obejmuje nowej konstrukcji. Również nauczycielskie świadczenie kompensacyjne (ustawa z 22.05.2009 r.) nie jest wymienione w art. 25 ust. 1b – nie było więc podstaw do potrącania go przy ustalaniu emerytury powszechnej.
Aby uniknąć wątpliwości, sprawdź treść decyzji i podstawę prawną. Jeżeli w decyzji o emeryturze powszechnej widnieje odwołanie do art. 25 ust. 1b oraz wykaz „odliczenia” pobranych wcześniej emerytur – to jasny sygnał, że sprawa kwalifikuje się do działania. W razie niepewności poproś ZUS o pisemne wyjaśnienie sposobu wyliczenia i zestawienie potrąceń; takie informacje bywają później ważnym dowodem w sądzie.
Jak wystąpić o przeliczenie i wyrównanie – procedura w ZUS i droga sądowa
Po zebraniu dokumentów (decyzje ZUS i potwierdzenia dat złożenia wniosków) złóż wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury. W praktyce wykorzystujemy art. 114 ustawy emerytalnej – pozwala on zmienić prawomocną decyzję, gdy ujawniono nowe okoliczności albo inną podstawę prawną mającą wpływ na prawo lub wysokość świadczenia. W treści wniosku wskaż, że domagasz się obliczenia emerytury powszechnej z pominięciem art. 25 ust. 1b oraz wypłaty wyrównania, powołując się na sentencję wyroku TK (SK 140/20). Dołącz kopie: decyzji o wcześniejszej emeryturze (z datą wniosku), decyzji o emeryturze powszechnej i zestawienia wypłat.
Wniosek złóż przez PUE ZUS, ePUAP, osobiście lub listownie (za potwierdzeniem nadania). Jeżeli ZUS wyda decyzję odmowną – częste ze względu na brak publikacji wyroku w Dz.U. – przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Termin to miesiąc od doręczenia decyzji; odwołanie wnosi się za pośrednictwem ZUS, który ma 30 dni na jego uwzględnienie lub przekazanie sprawy do sądu. W odwołaniu żądaj ustalenia wysokości emerytury bez potrącenia oraz zasądzenia wyrównania (i odsetek), wskazując, że spełniasz przesłanki z wyroku TK.
W postępowaniu sądowym przygotuj krótkie wyliczenie różnicy: ile wyniosłaby emerytura bez potrącenia, ile wypłacono faktycznie i jaka jest suma niedopłat. W 2025 r. pojawiają się kolejne orzeczenia nakazujące ZUS przeliczenie świadczeń dla osób z grupy TK, dlatego warto działać niezwłocznie – wniosek „zamyka” bieg ryzyka utraty części zaległych kwot i jest warunkiem rozliczenia wstecz. Jeżeli ZUS odmówi tylko w części (np. przeliczy „na przyszłość”, ale bez wyrównania), odwołanie również przysługuje – co do nieuwzględnionego zakresu. W sprawach tego typu sądy niekiedy korzystają z opinii biegłych; rzetelne materiały od strony przyspieszają postępowanie.
Od kiedy i w jakiej wysokości przysługuje wyrównanie? Pułapki art. 133 i kiedy żądać odsetek
Punkt wyjścia to art. 133 ustawy emerytalnej. Co do zasady, przy ponownym ustaleniu wysokości świadczenia podwyżkę wypłaca się od miesiąca, w którym powstało prawo do podwyższenia, jednak nie wcześniej niż od miesiąca złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie (albo decyzji z urzędu). Jeżeli zaniżenie jest skutkiem błędu organu rentowego, możliwa jest wypłata maksymalnie za 3 lata wstecz. W „sprawach TK” toczy się spór: ZUS zwykle twierdzi, że brak publikacji wyroku w Dz.U. wyłącza jego „winę”, więc rozlicza się od miesiąca wniosku; część sądów dopuszcza jednak szersze wyrównanie, powołując się na sentencję TK i okoliczności jednostkowe.
Dlatego rekomenduję formułować żądanie alternatywnie: po pierwsze domagać się wyrównania od dnia przyznania emerytury powszechnej; po drugie – ewentualnie za 3 lata wstecz; po trzecie – co najmniej od miesiąca wniosku. Pamiętaj także o odsetkach ustawowych za opóźnienie – co do zasady przysługują, jeśli niewypłacenie albo zaniżenie świadczenia nastąpiło z winy ZUS; Sąd Najwyższy podkreśla, że konieczne jest wykazanie zawinienia organu. W pozwie wskaż z jakiej daty i od jakiej kwoty liczysz odsetki.
Dla orientacji finansowej: w prasie branżowej i uzasadnieniach wyroków publikowano przykłady wyrównań sięgających kilkunastu–kilkudziesięciu tysięcy złotych, zależnie od stażu, kapitału i długości pobierania wcześniejszej emerytury; zdarzają się też doniesienia o wyższych sumach. Każdą sprawę trzeba policzyć indywidualnie. Wniosek: im wcześniejzłożysz wniosek do ZUS, tym większą część okresu obejmiesz rozliczeniem, nawet gdy sąd zastosuje rygor art. 133.
Najczęstsze błędy i praktyczne wskazówki dla nauczycielki-emerytki
Po pierwsze, nie mieszaj reżimów. Emerytura z art. 88 KN (bez względu na wiek) to co innego niż emerytura nauczycielska z art. 88a (od 1.09.2024 r.) oraz nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Wyrok TK dotyczy wyłącznie sytuacji „wcześniejszej emerytury” z wnioskiem sprzed 6.06.2012 r. – nowa 88a z natury nie spełnia tego warunku, a „kompensówka” w ogóle nie podlega art. 25 ust. 1b. Po drugie, udokumentuj daty – to dzień złożenia wniosku o wcześniejszą emeryturę przesądza o objęciu wyrokiem TK; uzyskaj z ZUS kopię wniosku, potwierdzenie wpływu i decyzję. Po trzecie, jasno sformułuj żądania: przeliczenie bez art. 25 ust. 1b, wyrównanie (od najwcześniejszej dopuszczalnej daty) i odsetki.
Po czwarte, pilnuj terminów. Od decyzji ZUS masz miesiąc na odwołanie; Zakład ma 30 dni, by je uwzględnić lub przesłać do sądu – uchybienie terminu może skomplikować sprawę. Po piąte, opieraj się na sentencji wyroku TK (kryterium „wniosku sprzed 6.06.2012 r.”), a nie na skrótowych komentarzach. Po szóste, śledź legislację: rząd zapowiadał przygotowanie specustawy wykonującej wyrok, ale dopóki przepisy nie wejdą w życie, najpewniejszą ścieżką pozostaje wniosek i – w razie odmowy – droga sądowa. Po siódme, licz – dołącz do pozwu własną kalkulację różnicy; to często skraca postępowanie.
Na koniec – dokumentuj każdy etap. Zachowuj potwierdzenia nadania pism, zwrotne potwierdzenia odbioru, wydruki z PUE ZUS, korespondencję mailową. Jeśli Twoja sprawa dodatkowo dotyczy „emerytury czerwcowej”, pamiętaj, że obowiązuje osobna ustawa dla emerytur ustalonych w czerwcu 2009–2019 – to inny problem niż art. 25 ust. 1b i wyrok TK. Precyzyjne rozdzielenie ścieżek eliminuje nieporozumienia i przyspiesza sprawę.
§ Czy nauczycielka na emeryturze z Karty Nauczyciela ma prawo do wyrównania po wyroku TK z 2024 roku?
Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl
Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.