Czy trzeba płacić za pobyt krewnego w Domu Pomocy Społecznej (DPS)? To jedno z najczęstszych pytań, które słyszy adwokat – specjalista od prawa rodzinnego i pomocy społecznej. Odpowiedź nie jest zero–jedynkowa. Jej brzmienie zależy od hierarchii osób zobowiązanych, poziomu dochodu, aktualnych limitów ustawowych, a nawet od tego, czy gmina skorzysta z prawa regresu. W maju 2025 r. kluczowe znaczenie mają art. 8, 61 oraz 64a ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tj. Dz.U. 2024 poz. 1283 ze zm.) i najnowsza linia orzecznicza Naczelnego Sądu Administracyjnego z 14 lutego 2025 r., sygn. I OSK 257/24. § Czy trzeba ponosić opłaty za pobyt członka rodziny w DPS?

Czy trzeba ponosić opłaty za pobyt członka rodziny w DPS?

Podstawa prawna i hierarchia obowiązku odpłatności

Art. 61 ustawy o pomocy społecznej buduje „łańcuch solidarnościowy”, wskazując kolejność, w jakiej pobierane są opłaty za pobyt w DPS:

Mieszkaniec domu – do 70 % własnego dochodu (w przypadku małoletniego – z dochodu dziecka).
Małżonek.
Zstępni przed wstępnymi (dzieci ⇒ wnuki ⇒ prawnuki, a dopiero potem rodzice i dziadkowie).
Gmina kierująca – tylko gdy poprzednie ogniwa nie pokryją pełnego kosztu.

Przepisy ust. 2–3 rozbudowują tę hierarchię o szczegółowe zasady, np. brak obowiązku gminy, gdy mieszkaniec pokrywa całość kosztu, oraz dopuszczalność umownego uregulowania między krewnymi (art. 103 ust. 2). Co ważne, od 1 października 2024 r. ustawodawca wprowadził art. 64a, dzięki któremu część osób może ubiegać się o całkowite lub częściowe zwolnienie z opłat, jeżeli spełniają kryterium „szczególnie trudnej sytuacji życiowej”.

Ustawowy łańcuch bywa mylony z kodeksowym obowiązkiem alimentacyjnym (art. 128 k.r.o.). W praktyce oba reżimy są odrębne: DPS dotyczy świadczenia pieniężnego na rzecz podmiotu publicznego, a alimentacja – bezpośredniego utrzymania osoby bliskiej.

Kryteria dochodowe a wysokość opłat

Ile faktycznie zapłacisz? Ustawodawca odsyła do art. 8 u.p.s., który definiuje „dochód” i ustala progi. Od 2024 r. obowiązuje zasada, że:

mieszkaniec DPS oddaje max 70 % swoich przychodów netto,
małżonek, zstępni, wstępni partycypują dopiero wtedy, gdy ich dochód przekracza 300 % aktualnego kryterium (zależnie od liczby osób w rodzinie). Po uiszczeniu opłaty musi im pozostać co najmniej 300 % kryterium.

Przykład: jeżeli próg dla osoby samotnie gospodarującej to 1051 zł, „bezpieczna” granica na 2025 r. wynosi 3153 zł. Dopiero nadwyżka ponad tę kwotę może zostać objęta decyzją o odpłatności. Dochody jednorazowe (sprzedaż mieszkania, premia roczna) rozlicza się zgodnie z art. 8 ust. 11 – dzieli się je na 12 części i dolicza do dochodu bieżącego.

Warto pamiętać, że przepisy ignorują majątek, chyba że generuje on bieżące przychody (czynsz, odsetki). To częsty powód frustracji spadkobierców posiadających „nierentowne” mieszkania – fiskus patrzy na dochód, nie na „papierowe” zasoby.

Zwolnienia i ulgi w płatnościach

Ustawa przewiduje trzy główne „wentyle bezpieczeństwa”:

1. Zwolnienie obligatoryjne (art. 61 ust. 2 pkt 2 in fine). Jeśli mieszkaniec pokrywa 100 % kosztu pobytu, gmina i rodzina nie dopłacają ani złotówki.

2. Zwolnienie całkowite lub częściowe (art. 64a). Wprowadzone z myślą o osobach znajdujących się w „szczególnie trudnej sytuacji życiowej”, np. ciężka choroba, utrata pracy czy konieczność utrzymania dzieci z niepełnosprawnością. Decyzja jest uznaniowa i wymaga rzetelnego udokumentowania wydatków.

3. Ulga fakultatywna na wniosek (art. 64 u.p.s.). Organ może obniżyć opłatę, jeżeli jej pełna wysokość narusza „niezbędne koszty utrzymania” zobowiązanego. Kluczowe jest tu pojęcie indywidualizacji – liczy się realny, a nie statystyczny budżet rodziny.

Nowa linia orzecznicza NSA z 14 lutego 2025 r. podkreśla, że wyjątki należy interpretować ściśle – to zobowiązany musi wykazać, iż obciążenie zagraża egzystencji jego rodziny. Sąd przypomniał również, że decyzja zwalniająca wymaga dogłębnego ustalenia stanu majątkowego i opisania motywów (I OSK 257/24).

Procedura ustalania odpłatności – krok po kroku

Wniosek o umieszczenie w DPS składa zazwyczaj OPS gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby wymagającej opieki.
Wywiad środowiskowy (KW–PSP) – pracownik socjalny bada dochody i sytuację majątkową wszystkich potencjalnie zobowiązanych krewnych (art. 107–109 u.p.s.).
Ustalenie kosztu utrzymania – starosta corocznie ogłasza średni miesięczny koszt pobytu w danej jednostce (BIP starostwa).
Projekt decyzji – organ przedstawia propozycję opłat, wskazując: kwotę, podstawę prawną, terminy płatności i pouczenie o środkach odwoławczych.
Negocjacje/umowa art. 103 ust. 2 – krewni mogą między sobą rozdzielić ciężar (np. każde dziecko płaci ⅓). Umowę należy dostarczyć do OPS.
Decyzja administracyjna – doręczana wszystkim zobowiązanym. Odwołanie wnosi się do SKO w terminie 14 dni, a skargę – do WSA w ciągu 30 dni.
Egzekucja – zaległości ściągane są w trybie egzekucji administracyjnej (ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).

W praktyce warto złożyć oświadczenie o wydatkach już na etapie wywiadu. Im wcześniej wykażesz koszty leczenia, kredytu mieszkaniowego czy alimentów, tym większa szansa na niższą opłatę lub zwolnienie. Ops nie może domniemywać Twojej sytuacji – musi ją udowodnić.

Jak się bronić przed nadmiernym obciążeniem finansowym?

Sprawdź kosztorys. Porównaj decyzję z oficjalnym komunikatem starosty. Zdarza się, że OPS omyłkowo przyjmuje stawkę sprzed dwóch lat.
Przeanalizuj dochód. Urzędnik powinien odjąć PIT, składki i alimenty (art. 8 ust. 3). Jeżeli uwzględnił brutto – żądaj sprostowania.
Złóż wniosek o zwolnienie lub obniżkę. Powołaj się na art. 64 i 64a, dołącz faktury, zaświadczenia lekarskie, umowę kredytową.
Negocjuj umowę rodzinną (art. 103 ust. 2). Rozłożenie ciężaru na kilka osób często zmniejsza indywidualną stawkę do symbolicznych kwot.
Odwołaj się do SKO. Podnieś argumenty proceduralne (brak wywiadu, lakoniczne uzasadnienie) i materialne (błędne wyliczenie dochodu).
Skarga do WSA/NSA. Jeśli SKO podtrzyma decyzję, sąd administracyjny zbada legalność. Wyrok NSA z 2025 r. potwierdził, że organ musi wyczerpująco ustalić stan faktyczny przed odmową zwolnienia.

Nie każda rodzina musi automatycznie finansować pobyt seniora w DPS. Kluczem jest znajomość art. 8, 61 i 64a u.p.s., bieżących progów dochodowych oraz ścieżki odwoławczej. Dobrze przygotowane dokumenty mogą obniżyć – a nierzadko wyzerować – miesięczną opłatę. Jeśli potrzebujesz pomocy w sporządzeniu odwołania lub wniosku o zwolnienie, skonsultuj się z profesjonalnym pełnomocnikiem. Pamiętaj: każda decyzja administracyjna podlega kontroli, a Twoje prawo do ochrony domowego budżetu zasługuje na stanowczą obronę.

Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl

§ Czy trzeba ponosić opłaty za pobyt członka rodziny w DPS?

^{Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.}