Czy ZUS wypłaca odsetki za spóźnioną wypłatę świadczenia? Tak — i to nie z „dobrej woli”, lecz z mocy prawa. Mechanizm jest dość prosty: jeśli Zakład nie dotrzyma terminów na przyznanie albo wypłatę pieniężnych świadczeń z ubezpieczeń społecznych, powinien dopłacić ustawowe odsetki za opóźnienie. § Czy ZUS wypłaca odsetki?
Czy ZUS wypłaca odsetki? Podstawa prawna i ogólna zasada
Zasadę ustala art. 85 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jeżeli ZUS — w terminach wynikających z przepisów o przyznawaniu i wypłacaniu świadczeń — nie ustali prawa do świadczenia lub go nie wypłaci, ma obowiązek wypłacić odsetki w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (z prawa cywilnego). Wyjątek: gdy opóźnienie wynika z okoliczności, za które ZUS nie odpowiada (np. brak niezbędnych dokumentów po stronie ubezpieczonego). Co ważne, ta sama reguła obejmuje także płatników składek (np. pracodawców) zobowiązanych z mocy ustawy do wypłaty zasiłków — jeżeli spóźnią się z wypłatą, również powinni doliczyć odsetki.
Szczegóły „techniczne” doprecyzowuje rozporządzenie z 1 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek. Odsetki należą się za okres od dnia następującego po upływie ustawowego terminu na ustalenie prawa do świadczenia lub na jego wypłatę — aż do dnia wypłaty (wliczając ten dzień zgodnie z definicją „dnia wypłaty”, o czym niżej). Rozporządzenie przesądza też, że odsetki wypłaca się z urzędu (automatycznie) łącznie z opóźnionym świadczeniem; jeśli to nie nastąpiło, należy je dopłacić niezwłocznie (w 30 dni dla świadczeń jednorazowych).
Aby mówić o odsetkach, musi więc zaistnieć „opóźnienie” w sensie prawnym: przekroczenie terminu liczonego według właściwych przepisów materialnych dla danego świadczenia (np. emerytura/renta czy zasiłek chorobowy). To te regulacje określają, kiedy upływa termin i kiedy ZUS (lub płatnik) popada w opóźnienie.
Jak liczyć odsetki: od kiedy, do kiedy, jaka stawka i „dzień wypłaty”
Punkt wyjścia to formuła z rozporządzenia: kwota świadczenia × liczba dni opóźnienia × roczna stopa odsetek ÷ 365. Kluczowe są więc trzy elementy: właściwy termin (kiedy minął), dzień wypłaty (kiedy faktycznie zapłacono) i aktualna stopa odsetek. Rozporządzenie precyzuje, że „dzień wypłaty” to dzień przekazania należności na pocztę lub do banku — nie zaś dzień, w którym pieniądze pojawiły się na koncie ubezpieczonego. Ta drobna, ale istotna definicja często rozstrzyga spór o „ostatni” dzień naliczania odsetek.
Stopa odsetek to „odsetki ustawowe za opóźnienie” z Kodeksu cywilnego (art. 481). Jest ona zmienna i zależy od stopy referencyjnej NBP (mechanizm określa Kodeks i ogłasza się go w Monitorze Polskim). Aktualnie — od 3 lipca 2025 r. — odsetki ustawowe za opóźnienie wynoszą 10,50% w skali roku (wcześniej 10,75% od 8 maja 2025 r. i 11,25% od 5 października 2023 r.). To właśnie tę stawkę stosujemy do świadczeń spóźnionych w danym okresie.
Co do zasady, odsetki nalicza się „od dnia po terminie” do dnia wypłaty. Dla świadczeń okresowych (np. emerytur/rent) rozporządzenie przewiduje specyficzne zasady liczenia od najbliższego terminu płatności; przy świadczeniach jednorazowych (np. zasiłek pogrzebowy) — od dnia po upływie terminu decyzji/wypłaty. Jeżeli ZUS wyrównuje zaniżone świadczenie (np. po zmianie decyzji lub prawomocnym wyroku), odsetki co do zasady należą się od różnicy, o ile organ pozostawał w opóźnieniu — potwierdza to orzecznictwo Sądu Najwyższego m.in. w sprawach zasiłkowych.
Kiedy powstaje opóźnienie: terminy w sprawach emerytalno-rentowych i zasiłkowych
W sprawach emerytur i rent decyduje art. 118 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Organ rentowy ma 30 dni na wydanie decyzji „po raz pierwszy” od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do jej wydania. Jeżeli prawo do świadczenia (lub jego wysokość) ustala organ odwoławczy (sąd), to — co do zasady — dniem wyjaśnienia ostatniej okoliczności jest także dzień wpływu prawomocnego orzeczenia… pod warunkiem, że ZUS nie ponosi odpowiedzialności za wcześniejsze niewyjaśnienie sprawy. To rozróżnienie jest kluczowe dla biegu odsetek; potwierdza je nowsza linia judykatury.
W zasiłkach (chorobowy, opiekuńczy, macierzyński) termin określa art. 64 ustawy zasiłkowej: ZUS wypłaca zasiłki „na bieżąco” po stwierdzeniu uprawnień, lecz nie później niż w 30 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do zasiłku. Ten sam przepis wyznacza termin także dla płatników-pracodawców, którzy wypłacają zasiłki w terminach przyjętych dla wynagrodzeń — ale z bezwzględnym „sufitem” 30 dni od wyjaśnienia okoliczności. Po jego przekroczeniu powstaje opóźnienie i — konsekwentnie — obowiązek zapłaty odsetek.
Z praktyki: „ostatnia okoliczność” to często np. wpływ zaświadczeń lekarskich, wyjaśnienie okresów składkowych/nieskładkowych, dosłanie dokumentu potwierdzającego prawo do zasiłku. Jeżeli to ubezpieczony zwleka z dokumentami, bieg terminu przesuwa się i ZUS nie odpowiada za opóźnienie. Jeżeli jednak wszystkie dane były w dyspozycji organu, a postępowanie się przeciągnęło, prawo do odsetek co do zasady powstaje. W sprawach spornych warto odwołać się do wskazanych przepisów oraz orzecznictwa, które precyzuje moment wymagalności odsetek.
Kiedy odsetki nie przysługują: brak odpowiedzialności ZUS i epizod covidowy
Najczęstsze negatywne przesłanki to: (1) brak odpowiedzialności ZUS za opóźnienie (np. wina ubezpieczonego, zwłoka zagranicznej instytucji, brak kompletu dowodów), co wynika wprost z art. 85; (2) szczególne przepisy „covidowe”, czyli art. 31zd ustawy z 2 marca 2020 r. Ten ostatni przepis — obowiązujący w czasie stanu epidemii/zagrożenia epidemicznego i 30 dni po jego odwołaniu — wyłączał obowiązek wypłaty odsetek przez ZUS, jeżeli termin na wydanie decyzji lub wypłatę świadczenia przypadał w tym okresie. Co istotne: stan zagrożenia epidemicznego odwołano 1 lipca 2023 r., więc covidowe „zwolnienie z odsetek” wygasło po 30 dniach (tj. z końcem lipca 2023 r.). Spory o odsetki za okresy wcześniejsze nadal są możliwe — zależnie od tego, kiedy wypadał termin i czy ZUS rzeczywiście mieścił się w ochronnym oknie.
Pamiętajmy, że nawet w sprawach „covidowych” sądy badały, czy przepis faktycznie obejmuje dany przypadek. Jeżeli wymagalność świadczenia przypadała przed wejściem w życie lub po wygaśnięciu ochrony z art. 31zd, wyłączenie odsetek nie działało. Analogicznie — poza epizodem covidowym — ZUS może się uchylić od odsetek tylko wtedy, gdy wykaże brak swojej odpowiedzialności za zwłokę. W praktyce to on powinien udowodnić, że przeszkoda leżała poza organem (np. brak dokumentu lub opóźnienie po stronie płatnika zagranicznego).
Wreszcie, odsetki nie przysługują, jeśli do opóźnienia doszło po stronie płatnika-pracodawcy, a nie ZUS — wówczas to pracodawca (jako płatnik zasiłku) odpowiada za odsetki. Przepis art. 85 ust. 2a wprost rozszerza obowiązek odsetkowy na takich płatników.
Jak skutecznie uzyskać odsetki od ZUS (i pracodawcy): kroki, dowody, praktyka
Po pierwsze, sprawdź termin: ustal, kiedy została „wyjaśniona ostatnia okoliczność” w Twojej sprawie (np. data wpływu kompletu dokumentów, data prawomocnego wyroku) i policz 30 dni. Gdy ten termin minie bez decyzji/wypłaty, powstaje opóźnienie. Po drugie, zweryfikuj dzień faktycznej wypłaty — to data przekazania środków na pocztę/bank, a nie data zaksięgowania na Twoim koncie. Po trzecie, zastosuj bieżącą stawkę odsetek ustawowych za opóźnienie (obecnie 10,50% od 3.07.2025 r.; wcześniej 10,75% od 8.05.2025 r.; 11,25% od 5.10.2023 r.). Możesz posłużyć się wzorem z rozporządzenia; w razie potrzeby policz odsetki „od różnicy”, jeśli ZUS wypłacił wyrównanie.
Co do trybu: ZUS powinien naliczyć i wypłacić odsetki z urzędu łącznie z opóźnionym świadczeniem. Jeżeli tego nie zrobił, złóż wniosek o wypłatę odsetek, powołując art. 85 ustawy systemowej i wskazując konkretne daty (termin upływu, dzień wypłaty). Jeżeli ZUS odmówi — przysługuje Ci odwołanie do sądu ubezpieczeń społecznych w terminie i trybie z Kodeksu postępowania cywilnego. W sprawach emerytalno-rentowych wykorzystaj art. 118 ustawy FUS, a w zasiłkach — art. 64 ustawy zasiłkowej, aby wykazać, kiedy termin upłynął. Warto też wskazać, że SN potwierdza co do zasady należność odsetek przy opóźnionych lub zaniżonych świadczeniach (np. w sprawie zasiłku macierzyńskiego).
Praktyczne tipy: zachowuj dowody wpływu dokumentów (UPO, e-ZLA w PUE, potwierdzenia nadania), sprawdzaj komunikaty stóp odsetek (Monitor Polski / ZUS), a w piśmie do ZUS wskaż kwotę, okres i podstawę prawną. To najkrótsza droga do skutecznej wypłaty należnych odsetek.
Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl
§ Czy ZUS wypłaca odsetki?
Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.