Stała lub długotrwała opieka nad dzieckiem z niepełnosprawnością to ciężka praca 24/7 – emocjonalnie, fizycznie i finansowo. System prawny daje rodzicom narzędzia, ale ich uzyskanie bywa drogą przez mękę. W tym artykule, pisanym okiem prawnika – specjalisty w sprawach ZUS i orzecznictwa o niepełnosprawności, wyjaśniam krok po kroku, dlaczego punkt 7 orzeczenia jest „złotym biletem” do świadczeń, jak go wywalczyć i jak wyglądała głośna sprawa małoletniego P. T., w której sąd przełamał negatywną decyzję organu. § Sprawowanie opieki nad osobą niepełnosprawną
Sprawowanie opieki nad osobą niepełnosprawną
Dlaczego punkt 7 w orzeczeniu o niepełnosprawności ma kluczowe znaczenie?
Punkt 7 to zapis, że dziecko „wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji”. Bez tego zdania nie otworzysz drzwi do świadczenia pielęgnacyjnego, dodatku do zasiłku rodzinnego czy ulg podatkowych. Ustawa o rehabilitacji (art. 6b ust. 3 pkt 7) łączy wskazanie wprost z prawem do wielu form wsparcia finansowego. Rozporządzenie MPiPS z 1 lutego 2002 r. doprecyzowuje kryteria: wystarczy, że dziecko nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić podstawowych potrzeb (higiena, odżywianie, bezpieczeństwo), a opiekun musi mu w tym stale pomagać. Prawo nie wymaga całkowitej niesprawności – wystarczy „znaczne ograniczenie”. To szczególnie ważne przy schorzeniach spektrum autyzmu czy epilepsji, gdzie dziecko potrafi zapiąć kurtkę, ale samo nie rozpozna zagrożenia na ulicy.
W praktyce Zespoły do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności często zawężają interpretację. Najpierw patrzą, czy dziecko chodzi i czy je samo. To błąd. Orzecznictwo sądów administracyjnych przyjmuje szerszą definicję – liczy się ogólna zdolność do bezpiecznego funkcjonowania w środowisku i potrzeba nadzoru. Dlatego tak wielu rodziców wygrywa dopiero w WSA lub NSA. Jeśli organ uzna, że „samodzielnie poruszające się dziecko” nie potrzebuje stałej opieki, konieczne jest odwołanie.
Jak ZUS i Wojewódzkie Zespoły oceniają „konieczność stałej opieki” – praktyka i pułapki
Procedura zaczyna się od wniosku i komisji lekarskiej. Zespół analizuje dokumentację, ale często ogranicza się do formularzowego badania. Główne pułapki:
- Brak pełnej dokumentacji – rodzice nie dołączają opinii psychologa, terapeuty SI, logopedy. Wtedy lekarz orzecznik dostaje tylko kartę wypisową z oddziału neurologii i nie widzi szerokiego obrazu.
- Zbyt wąskie rozumienie samoobsługi – komisja pyta, czy dziecko je, myje ręce, chodzi. Nie pyta, czy rozumie niebezpieczeństwo wrzątku lub ruchu drogowego.
- Pominięcie pracy opiekuna poza domem – dowożenie na terapię, siedzenie w salce SI, nocne dyżury przy padaczce. To stała opieka, choć pozornie niewidoczna na komisji.
ZUS przy świadczeniu pielęgnacyjnym kieruje się art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Potrzebny jest punkt 7 – bez niego wydaje decyzję odmowną. ZUS co prawda nie bada ponownie zdrowia, ale ślepo wierzy orzeczeniu. Efekt? Rodzic zostaje z negatywną decyzją i musi walczyć dwa razy: najpierw o zmianę orzeczenia, potem o świadczenie.
Sądy coraz ostrzej krytykują taką praktykę. WSA Gdańsk w wyroku z 21 lipca 2022 r. wytknął organowi, że nie może oceniać jedynie „czy dziecko je i chodzi”, lecz musi ustalić, czy potrzebuje ochrony w podstawowych sferach życia. NSA w wyroku z 12 stycznia 2023 r. podtrzymał to stanowisko, dodając, że decyduje dezorganizacja życia opiekuna – jeśli opieka uniemożliwia pracę, to jest stała.
Studium przypadku: wygrana rodziny T. przed WSA i NSA
Małoletni P. T. (ur. 2016 r.) zmaga się z autyzmem, ADHD, padaczką lekooporną, niedosłuchem i wybiórczością pokarmową. Wojewódzki Zespół w Katowicach przyznał mu symbol 12-C, ale odmówił punktu 7. Uzasadnienie? „Dziecko porusza się samodzielnie i nabywa nowe umiejętności”. Rodzina odwołała się, przedkładając opinie neurologa, psychiatry, psychologa i pedagoga. Wszystkie wskazywały konieczność 24-godzinnego nadzoru. Organ drugiej instancji utrzymał decyzję. Sprawa trafiła do WSA.
Sąd, po przesłuchaniu matki i biegłych, uznał, że Zespół pominął kumulatywny efekt schorzeń. Padaczka wymaga natychmiastowej interwencji, autyzm ogranicza komunikację, ADHD powoduje impulsywność, a niedosłuch zniekształca odbiór sygnałów ostrzegawczych. „Dwie minuty bez opiekuna mogą skończyć się wypadkiem” – orzekł biegły neurolog. WSA Kraków w analogicznej sprawie wskazał, że częściowa samodzielność w jednej czynności nie przekreśla prawa do opieki całościowej. Ten sam argument przekonał katowicki WSA.
Wyrok nakazał zmianę orzeczenia i przyznanie punktu 7. ZUS odmówił jednak świadczenia pielęgnacyjnego, twierdząc, że matka może pracować. Rodzina złożyła odwołanie. Sąd Rejonowy w Katowicach (sygn. VII U 62/25) uwzględnił skargę: „opiekunka nie ma realnej możliwości zatrudnienia, skoro jej obecność przy dziecku jest konieczna także w placówce edukacyjnej”. NSA, oddalając skargę kasacyjną ZUS, podkreślił, że świadczenie pielęgnacyjne rekompensuje brak możliwości pracy, a punkt 7 jest tutaj warunkiem wystarczającym. Wyrok stał się prawomocny w styczniu 2025 r.
Narzędzia prawne opiekuna: od odwołania do świadczenia pielęgnacyjnego
Krok 1 – Odwołanie od orzeczenia. Masz 14 dni od doręczenia. Pismo kierujesz do wojewódzkiego zespołu za pośrednictwem powiatowego. Dołącz: opinie lekarzy specjalistów, zaświadczenia z terapii, dzienniki obserwacji z przedszkola. Rozporządzenie MPiPS wymaga, by organ uwzględnił każdą okoliczność potwierdzoną dowodem.
Krok 2 – Skarga do WSA (art. 477<sup>9</sup> § 3 k.p.c.). Tu warto mieć pełnomocnika. Sąd może powołać biegłych z neurologii, psychiatrii, psychologii, SI. Koszt zaliczki pokrywa Skarb Państwa, gdy skarżącym jest dziecko.
Krok 3 – Wniosek o świadczenie pielęgnacyjne do gminy. Jeśli wciąż trwa spór o pkt 7, złóż wniosek warunkowo; gdy ZUS odmówi, termin na odwołanie wynosi 14 dni (art. 19 ust. 6 ustawy o świadczeniach rodzinnych).
Krok 4 – Odwołanie do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Tu kluczowe są: orzeczenie skorygowane o punkt 7oraz wykazanie, że rezygnacja z pracy jest wymuszona opieką. Sąd Okręgowy Olsztyn (wyrok z 28 września 2021 r., IV Ua 45/21) uznał, że dowóz dziecka trzy razy dziennie na terapię i nocne czuwanie eliminują realną szansę zatrudnienia.
Krok 5 – Egzekucja praw. Po prawomocnym wyroku złóż w gminie wniosek o wypłatę zaległości z odsetkami. Przepisy przewidują wyrównanie od daty pierwszego wniosku.
Najczęstsze błędy rodziców i jak ich uniknąć – checklista prawnika
- Niepełna dokumentacja – zamiast jednego zaświadczenia od pediatry przygotuj pełny pakiet: neurolog, psychiatra dziecięcy, psycholog kliniczny, terapeuta SI, logopeda.
- Brak dowodów z życia codziennego – rób zdjęcia, prowadź dziennik czynności opiekuńczych. Pokaż, że wstajesz 4 razy każdej nocy na ataki padaczkowe.
- Spóźnione terminy odwołań – 14 dni to 14 dni. Wysyłka listem poleconym z potwierdzeniem.
- Nieuzasadnione „samodzielne próby” – jeśli dziecko zrobi kanapkę, nie znaczy, że jest samodzielne. Opisz kontekst: kto przygotował składniki, kto nadzorował.
- Brak strategii procesowej – warto od razu pomyśleć o świadczeniu pielęgnacyjnym, bo wygrana w orzeczeniu to dopiero połowa sukcesu.
Dzięki powyższym krokom możesz znacząco zwiększyć szanse na pozytywną decyzję i uzyskanie świadczeń, które prawnie należą się Twojemu dziecku.
Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl
§ Sprawowanie opieki nad osobą niepełnosprawną
Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.