Dziedziczenie środków zapisanych na kontach emerytalnych w ZUS-ie wciąż bywa mylone z tradycyjnym prawem do renty rodzinnej albo z tzw. „rentą wdowią”. Tymczasem subkonto emerytalne, wypłata gwarantowana i niezrealizowane świadczenia mają własne, odrębne regulacje – a ich znajomość może przesądzić o tym, czy rodzina faktycznie odziedziczy po zmarłym realne pieniądze, czy jedynie prawo do korzystniejszego świadczenia w przyszłości. § Dziedziczenie składek ZUS

Dziedziczenie składek ZUS

Dziedziczenie składek ZUS – co dokładnie podlega spadkobraniu?

Pod pojęciem „dziedziczenie składek ZUS” kryją się trzy kategorie roszczeń:

Środki z subkonta emerytalnego – to właśnie one, ewidencjonowane zgodnie z art. 40a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, mogą zostać wypłacone spadkobiercom lub osobom uposażonym.
Wypłata gwarantowana – różnica pomiędzy tym, co pozostaje na subkoncie po przyznaniu emerytury kapitałowej, a tym, co zostało już wypłacone emerytowi. (Art. 25 ust. 1 ustawy o emeryturach kapitałowych).
Niezrealizowane świadczenia – np. ostatnia emerytura należna do dnia śmierci (art. 136 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Co nie wchodzi do masy spadkowej? Same uprawnienia do emerytury lub renty – one są osobiste i gasną wraz ze śmiercią ubezpieczonego. Środki z pierwszego filaru (konto główne) również nie podlegają dziedziczeniu; mogą jedynie „poprawić” wysokość renty rodzinnej, jeżeli bliscy spełnią ustawowe kryteria.

Warto podkreślić, że środki z II filaru (OFE) – po transferze do ZUS-u lub w ramach tzw. suwaka bezpieczeństwa – zasilają to samo subkonto i dzielą jego los prawny. Dzięki temu spadkobiercy nie muszą składać odrębnych wniosków do dawnego funduszu.

Każda z trzech wskazanych kategorii ma odmienną procedurę dochodzenia roszczeń i inną listę potencjalnych beneficjentów. Ich poprawna kwalifikacja jest kluczowa, aby wniosek do ZUS nie został zwrócony z braku „interesu prawnego”.

Subkonto i wypłata gwarantowana – kiedy i komu ZUS wypłaci pieniądze?

Mechanizm wypłaty środków z subkonta jest prosty tylko z pozoru. Aby doszło do transferu gotówki, muszą być spełnione jednocześnie cztery warunki:

Zgon ubezpieczonego następuje przed ukończeniem 65 lat lub po 65 r.ż., ale zanim miną trzy lata od pobrania pierwszej emerytury z II filaru.
Osoby uposażone wskazane w oświadczeniu ZUS-PEN-15A lub – w braku takiego wskazania – spadkobiercy ustawowi (art. 40a ust. 7 OSUS).
Prawomocny akt zgonu i wniosek EZP-1 złożony w ciągu 12 miesięcy od śmierci (termin instrukcyjny, ale w praktyce skraca czas postępowania).
Brak przeciwwskazań egzekucyjnych – środki z wypłaty gwarantowanej mogą podlegać zajęciu komorniczemu dopiero po ich wypłacie spadkobiercy, ale ZUS odmówi, jeśli dłużnik nie wskazał uposażonego, a postępowanie spadkowe jest zawieszone.

Wypłata gwarantowana obliczana jest „na minusie” – Zakład ustala saldo subkonta, odejmuje waloryzację oraz sumę już wypłaconych okresowych emerytur kapitałowych. Dopiero dodatnie saldo może przejść na spadkobierców. Jeżeli występuje nadwyżka, ZUS rozdziela ją proporcjonalnie do udziałów wynikających z testamentu lub ustawy spadkowej.

Na wypłatę pieniężną zwykle czeka się 30 dni od złożenia kompletnego wniosku. W praktyce, gdy akt zgonu i postanowienie stwierdzające nabycie spadku są prawidłowe, ZUS finalizuje sprawę jeszcze szybciej, bo system PUE ma od 2024 r. wbudowany moduł automatycznej weryfikacji uposażenia i kolejności dziedziczenia.

Kolejność uprawnionych i procedura krok po kroku – od uposażenia po notariusza

Ustawodawca dopuścił dwa równoległe porządki dziedziczenia: uposażenie i prawo spadkowe. W praktyce wyróżniamy następujące etapy:

Uposażenie – ubezpieczony może w dowolnym momencie wskazać jedną lub kilka osób i określić procentowy udział w wypłacie gwarantowanej (formularz ZUS-PEN-15A). Jeżeli współmałżonek nie wyrazi pisemnej zgody na „osoby trzecie”, uposażenie musi obejmować jego co najmniej 50 %.
Brak uposażenia – wówczas środki wchodzą do spadku i obowiązuje kolejność z Kodeksu cywilnego (art. 922 § 1 i nast.).
Wniosek EZP-1 – składa każdy uprawniony oddzielnie; Zakład prowadzi jedno postępowanie, ale wydaje indywidualne decyzje.
Postępowanie spadkowe – notarialne poświadczenie dziedziczenia lub prawomocne postanowienie sądu jest niezbędne, jeśli nie ma uposażenia lub gdy wskazano więcej niż jedną osobę „z rodziny” bez określenia udziałów.
Decyzja ZUS – w formie pisemnej, z pouczeniem o odwołaniu do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w ciągu 30 dni.

Warto pamiętać, że od 1 stycznia 2025 r. w życie weszły przepisy pozwalające wdowom i wdowcom wybrać między łączoną rentą rodzinną a własnym świadczeniem (tzw. renta wdowia) – ale te regulacje nie wpływają na techniczną wypłatę gwarantowaną z subkonta.

Opodatkowanie i egzekucja – ile realnie trafi do kieszeni spadkobiercy?

Środki wypłacane z subkonta i wypłaty gwarantowanej nie są opodatkowane PIT-em, ponieważ stanowią zwrot składek emerytalnych, a nie dochód w rozumieniu ustawy o pdof. Wyjątek dotyczy sytuacji, w której spadkobierca otrzyma je w naturze (np. w walucie obcej) – wówczas powstaje obowiązek wykazania różnic kursowych, co organ potwierdził w interpretacji KIS z 14.02.2024.

Od 2023 r. wypłata gwarantowana wchodzi do masy spadkowej i podlega podatkowi od spadków i darowizn według stawek grupowych, jeżeli spadkobierca nie złoży oświadczenia SD-Z2. Oznacza to, że w praktyce zwolnienie obejmuje:

małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę – przy spełnieniu obowiązku zgłoszeniowego w 6 miesięcy;
osoby uposażone spoza „grupy 0”, które muszą zapłacić podatek według stawek grupy II lub III.

Jeżeli spadkobierca posiada zaległości podatkowe lub alimentacyjne, środki mogą zostać zajęte po wypłacie – w praktyce komornik „zdąży” dopiero wtedy, gdy trafią na rachunek bankowy. Sam ZUS nie dokonuje potrąceń, ponieważ nie jest organem egzekucyjnym w rozumieniu KPC. Wyjątkiem są nienależnie pobrane świadczenia, które ZUS może kompensować z wypłatą gwarantowaną na mocy art. 138 ust. 6 ustawy emerytalnej.

Warto zwrócić uwagę na waloryzację: środki są powiększane aż do miesiąca poprzedzającego wypłatę, więc zwłoka procesowa bywa paradoksalnie korzystna. Waloryzacja subkonta (na 1 czerwca) wyniosła w 2025 r. 14,2 %.

Najczęstsze pułapki – jak ich uniknąć i przyspieszyć postępowanie?

Brak uposażenia – nadal 70 % Polaków nie wskazuje beneficjentów. W rezultacie spadkobiercy czekają na notariusza lub sąd, co opóźnia wypłatę średnio o 4-6 miesięcy. Uposażyć można nawet osoby niespokrewnione – wystarczy zgoda małżonka, jeśli żyje wspólnota majątkowa.
Niezłożenie ZUS-RZ-NP – formularza potrzebnego, gdy zmarły prowadził działalność gospodarczą. Urząd wymaga go, aby zamknąć konto płatnika i zweryfikować salda.
Przepisanie wypłaty gwarantowanej w testamencie – testament nie może „nadpisać” uposażenia złożonego w ZUS. Prawo pierwszeństwa ma zgłoszenie z PUE.
Przekroczony termin zgłoszenia SD-Z2 – formalnie można wystąpić o ulgę w zapłacie podatku, ale fiskus coraz częściej odmawia, powołując się na art. 16a ordynacji podatkowej.
Błędne wskazanie udziałów procentowych – jeżeli suma przekracza 100 %, ZUS uzna uposażenie za bezskuteczne w całości. Warto sprawdzić PUE raz w roku.
Niezgodność danych osobowych – najczęstszy błąd to brak drugiego imienia beneficjenta. Od 2024 r. system automatycznie odrzuca wnioski, w których PESEL nie zgadza się z danymi z Rejestru PESEL.
Zgłoszenie po 3 latach od pierwszej wypłaty docelowej emerytury – wówczas wypłata gwarantowana wygasa ex lege (art. 67 ust. 6 ustawy emerytalnej).

Aby uniknąć tych pułapek, rekomenduję coroczne przeglądanie danych w PUE ZUS, aktualizację uposażenia po każdym ważnym wydarzeniu rodzinnym oraz – w przypadku spadkobierców – zlecenie notariuszowi szybkiego poświadczenia dziedziczenia, co zwykle zamyka temat w 48 godzin.

Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl

§ Dziedziczenie składek ZUS

^{Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.}