W uproszczeniu: nawet bardzo ciężkie sprawy „fakturowe” da się poprowadzić tak, by skończyły się bez kary izolacyjnej. Kluczem są szybkość, właściwa kwalifikacja prawna (k.k. vs k.k.s.), porządek w dowodach oraz umiejętne skorzystanie z instrumentów, które dają obecnie obowiązujące przepisy. § Jak uniknąć więzienia za zbrodnię VAT-owską?
Jak uniknąć więzienia za zbrodnię VAT-owską?
Czym w ogóle jest „zbrodnia fakturowa” i kiedy grozi więzienie?
Czym realnie jest „zbrodnia VAT-owska” i kiedy wchodzi w grę kara więzienia? To nie nazwa kodeksowa, lecz skrót myślowy odnoszący się do najcięższych przestępstw fakturowych w Kodeksie karnym. Podstawą jest art. 270a k.k. (fałszerstwo materialne faktury) i art. 271a k.k. (poświadczenie nieprawdy w fakturze lub użycie takiej faktury). W typie podstawowym grozi do 8 lat pozbawienia wolności. Gdy jednak łączna „kwota należności ogółem” z faktur przekracza pięciokrotność „mienia wielkiej wartości”, widełki rosną do 3–20 lat (typ kwalifikowany). Z kolei art. 277a k.k. wprowadza tzw. „zbrodnię fakturową” z zagrożeniem 5–25 lat, jeżeli skala przekracza dziesięciokrotność mienia wielkiej wartości. A co to znaczy w liczbach? Definicję daje art. 115 § 6 k.k.: mienie wielkiej wartości to ponad 1 000 000 zł, więc próg 5× to ponad 5 000 000 zł, a 10× to ponad 10 000 000 zł.
To ważne, bo właśnie poziom „kwoty należności ogółem” decyduje o wejściu w grę drakońskich sankcji. Dodatkowo prokuratura często kumuluje kwalifikacje: obok „fakturowych” może pojawić się oszustwo (art. 286 k.k.) czy pranie pieniędzy (art. 299 k.k.). Jednocześnie nie należy mylić tego z przestępstwami skarbowymi – w k.k.s. karane jest np. narażenie podatku na uszczuplenie w deklaracji (art. 56 k.k.s.). Tu punktem wyjścia bywa grzywna do 720 stawek dziennych, choć w typie podstawowym sąd może łączyć grzywnę z karą pozbawienia wolności.
W praktyce pierwszym krokiem obrony jest precyzyjne ustalenie reżimu: k.k. czy k.k.s.? To nie tylko technika. Od tego zależy, czy w ogóle wchodzą w grę instrumenty jak „czynny żal” (k.k.s.) czy szczególne klauzule z art. 277c–277d k.k. Odpowiednia, wczesna kwalifikacja może otworzyć drogę do uniknięcia więzienia – przez zbicie wartości, zakwestionowanie zamiaru albo wykazanie, że sprawa ma czysto skarbowy (administracyjno-podatkowy), a nie „fakturowy”, charakter. To kluczowe rozróżnienie.
„Czynny żal” (art. 16 k.k.s.) – kiedy wyłącza odpowiedzialność i jak go użyć w sprawie VAT
Czynny żal z art. 16 k.k.s. to najskuteczniejszy, bo ustawowy „wyłącznik” odpowiedzialności skarbowej – dlatego trzeba go uruchomić zanim organ dowie się o czynie. Mechanizm jest prosty: sprawca po popełnieniu czynu zawiadamia organ ścigania, ujawnia istotne okoliczności oraz osoby współdziałające i – co kluczowe – w wyznaczonym terminie uiszcza całą wymagalną należność publicznoprawną uszczuploną czynem. Jeżeli obowiązkowy jest przepadek przedmiotów, składa je albo płaci równowartość. Zawiadomienie można złożyć pisemnie, ustnie do protokołu albo przez e-Urząd Skarbowy.
Kiedy czynny żal nie zadziała? Przede wszystkim wtedy, gdy organ miał już „wyraźnie udokumentowaną wiadomość” o czynie, albo rozpoczęto czynności służbowe zmierzające do ujawnienia przestępstwa (np. przeszukanie, kontrola), chyba że czynność ta nie dała podstaw do wszczęcia postępowania. Wyłączony jest również wobec organizatorów, kierujących lub nakłaniających innych do czynu. Ustawa przewiduje też osobny mechanizm niekaralności przy prawnie skutecznej korekcie deklaracji lub ksiąg (art. 16a k.k.s.) – pod warunkiem niezwłocznej zapłaty podatku i odsetek.
Jak to się ma do „zbrodni fakturowej”? Bezpośrednio – wcale, bo art. 270a, 271a i 277a k.k. to nie przepisy k.k.s. Czynny żal nie znosi odpowiedzialności za fałszywe faktury w reżimie karnym. Może jednak „wyłączyć” komponent skarbowy (np. art. 56 k.k.s.), zmniejszyć rozmiar korzyści i przygotować grunt pod wniosek o niższą karę lub odstąpienie od kary w trybach kodeksowych (o których poniżej). W praktyce często robimy dwa ruchy równolegle: składamy czynny żal i domykamy rozliczenia (zapłata VAT i odsetek), a równocześnie przygotowujemy linię dowodową pod tezę, że wątek fakturowy nie spełnia progów z art. 271a § 2 albo 277a k.k. lub że brak był zamiaru obejścia podatku. Pamiętaj też, że po skutecznym czynnym żalu postępowanie karne skarbowe nie powinno być wszczynane, a jeśli już ruszyło – powinno ustać wobec sprawcy, który spełnił warunki. To realne wsparcie dla rozliczeń VAT.
Współpraca i restytucja: nadzwyczajne złagodzenie oraz odstąpienie od kary (art. 277c–277d k.k.)
Jeżeli postępowanie toczy się już w reżimie k.k. (np. art. 270a, 271a, a nawet 277a), wciąż istnieje ustawowa ścieżka, by uniknąć więzienia: art. 277c–277d k.k. To przepisy szyte pod sprawy fakturowe. Przewidują nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpienie od jej wymierzenia, jeżeli sprawca – zanim organ dowie się o przestępstwie – zawiadomi o nim prokuraturę, ujawni wszystkie istotne okoliczności oraz wskaże czyny pozostające w związku z przestępstwem i ich sprawców. Przy spełnieniu tych warunków oraz zwrocie korzyści majątkowej w całości lub w istotnej części sąd, na wniosek prokuratora, może odstąpić od kary nawet przy bardzo wysokich progach.
Kluczowe są dwa momenty czasowe. Po pierwsze – najlepiej działa „wyprzedzające” zawiadomienie (przed wiedzą organów). Po drugie – także po wszczęciu postępowania karnego jest furtka: art. 277d k.k. pozwala zastosować rozwiązania z art. 277c wobec sprawcy, który po rozpoczęciu sprawy ujawnia dotąd nieznane organowi istotne okoliczności oraz wskazuje związane czyny i sprawców. W obu wariantach zwrot korzyści jest potężnym – często koniecznym – argumentem.
Dodajmy, że kwalifikowany art. 271a § 2 (3–20 lat) także spełnia kodeksową definicję „zbrodni”, a w razie skazania obok więzienia może zostać orzeczona bardzo wysoka grzywna – do 3000 stawek dziennych (art. 277b k.k.). To kolejny powód, by iść ścieżką współpracy i restytucji – w tym sensie mówimy dziś o „dwóch zbrodniach fakturowych”: 271a § 2 i 277a. Często działa w praktyce. To skuteczne.
Taktyka obrony materialnej: progi wartości, kwalifikacja prawna i zamiar
Skuteczna obrona w sprawach VAT zaczyna się od arytmetyki i semantyki przepisu. Sąd bada „kwotę należności ogółem” z faktur, a nie objętość transakcji czy obrót spółki. Wartość ta musi być prawidłowo zsumowana, a faktury – przypisane do zarzutu. Drobne błędy rachunkowe, podwójne księgowania, dokumenty techniczne bez obrotu towarowego – to wszystko może zaniżać bądź zawyżać próg, który decyduje o skoku z 8 lat do 3–20 lub 5–25 lat. Dlatego obrona przeprowadza niezależny audyt: weryfikuje daty, dostawy, płatności, trasy logistyczne, zgodność z JPK i rzeczywisty przepływ wartości.
Kolejny filar to zamiar. W przestępstwach fakturowych kluczowe jest wykazanie świadomości i celu użycia faktury „za autentyczną” lub poświadczenia nieprawdy. W realnych łańcuchach dostaw nierzadko działa mechanizm „oszustwa w oszustwie”: pośrednicy działają w dobrej wierze, polegając na standardowych procedurach weryfikacyjnych. Jeżeli obrona pokaże, że spółka miała adekwatny compliance (check-listy kontrahenta, weryfikacje VIES, badanie beneficjenta rzeczywistego, monitoring płatności), łatwiej o zmianę kwalifikacji lub zastosowanie niższego typu.
Należy też rozróżnić reżimy. Nie każde nieprawidłowe rozliczenie VAT to fałszywa faktura w rozumieniu k.k.; czasem jest to jedynie narażenie podatku na uszczuplenie z art. 56 k.k.s., gdzie główną sankcją jest grzywna i instrumenty „miękkie” (czynny żal). W sporach o próg „pięciokrotności” lub „dziesięciokrotności” mienia wielkiej wartości kluczowa bywa ekspertyza rachunkowa i wykazanie, że część dokumentów nie podlega agregacji (inne zdarzenia, inne okresy, brak powiązania funkcjonalnego). Na marginesie: to prokurator musi udowodnić spełnienie znamion typu kwalifikowanego – wątpliwości co do wartości liczą się na korzyść oskarżonego. Dobry audyt i spójny compliance potrafią więc sprowadzić sprawę z „zbrodni” do występku albo do k.k.s., co automatycznie otwiera drogę do kar wolnościowych. (Definicja „mienia wielkiej wartości”: ≥ 1 000 000 zł).
Plan działania „tu i teraz”: dowody, restytucja, środki zapobiegawcze i finał bez więzienia
Jak zamienić teorię na działanie, by realnie zmniejszyć ryzyko więzienia? Po pierwsze – zabezpiecz dokumenty i zbuduj chronologię. Każda minuta zwłoki grozi „zaginięciem” kontekstu: maile, systemy księgowe, JPK, potwierdzenia dostaw, monitoring płatności. Po drugie – policz progi. Niezależny audyt faktur i przepływów to podstawa, bo to od kwoty należności ogółem zależy, czy mówimy o 8 latach, 3–20, czy 5–25 lat. Po trzecie – szybka restytucja: zapłać uszczuplony VAT z odsetkami, składaj korekty, porządkuj rozrachunki. To jednocześnie wspiera czynny żal (k.k.s.) i przygotowuje grunt pod wniosek prokuratora o nadzwyczajne złagodzenie lub odstąpienie od kary (art. 277c–277d k.k.).
Po czwarte – współpraca zamiast defensywy. W sprawach fakturowych liczy się inicjatywa: kompletne, sprawdzalne zawiadomienie wraz z mapą łańcucha, wskazaniem podmiotów i przelewów, opisem roli poszczególnych osób. Unikaj kontaktów, które mogą wyglądać na uzgadnianie wersji zdarzeń. Po piąte – compliance ex post. Wdrożenie i udokumentowanie procedur należytej staranności (weryfikacje kontrahenta, VIES, beneficjent rzeczywisty, ślad dostawy) redukuje tezę o świadomym działaniu i bywa kluczowe przy ocenie zamiaru.
Procesowo stawiaj na rozwiązania wolnościowe: poręczenie majątkowe zamiast aresztu, dozór i zakazy kontaktu zamiast izolacji, mediacja podatkowa i ugody w rozliczeniach. Nie zapominaj o scenariuszu „krótki, przewidywalny wyrok bez izolacji”, gdy materiał dowodowy jest jednoznaczny. I wreszcie: działaj szybko, spójnie i w asyście obrońcy, który zna specyfikę spraw VAT. Uzupełniająco zadbaj o dowody „oddania zysku”: rozliczenia, zwroty środków oraz korekty faktur i przelewów – w wielu sprawach to warunek, by prokurator sięgnął po wniosek z art. 277c k.k. Zgłaszaj dowody realnego obrotu towarami: listy przewozowe, WZ-ki i potwierdzenia magazynowe. Jeśli pełne uniewinnienie jest mało realne, rozważ krótką, uzgodnioną karę wolnościową skumulowaną z grzywną – nadal bez więzienia.
Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl
§ Jak uniknąć więzienia za zbrodnię VAT-owską?
Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.