W polskim systemie prawnym ochrona dóbr osobistych, takich jak cześć i dobre imię, ma istotne znaczenie. Przestępstwa takie jak fałszywe oskarżenie i zniesławienie stanowią poważne naruszenia tych dóbr, jednak różnią się one zarówno w zakresie znamion, jak i konsekwencji prawnych. W niniejszym artykule przyjrzymy się definicjom obu przestępstw, wskażemy różnice między nimi, omówimy konsekwencje prawne oraz przedstawimy przykłady z orzecznictwa sądowego.​ § Fałszywe oskarżenie a zniesławienie

Fałszywe oskarżenie a zniesławienie

Definicja fałszywego oskarżenia

Fałszywe oskarżenie jest przestępstwem uregulowanym w art. 234 Kodeksu karnego (k.k.). Polega ono na świadomym i celowym oskarżeniu innej osoby o popełnienie przestępstwa, wykroczenia, przestępstwa skarbowego, wykroczenia skarbowego lub przewinienia dyscyplinarnego przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w tych sprawach, wiedząc, że takie oskarżenie jest nieprawdziwe. Celem sprawcy jest spowodowanie, aby osoba oskarżona poniosła odpowiedzialność za czyn, którego nie popełniła. Przykładem fałszywego oskarżenia może być sytuacja, gdy ktoś zgłasza na policję, że sąsiad popełnił kradzież, mimo że wie, iż takie zdarzenie nie miało miejsca.​ 

Definicja zniesławienia

Zniesławienie, określone w art. 212 k.k., polega na pomówieniu innej osoby, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. W przeciwieństwie do fałszywego oskarżenia, zniesławienie nie musi dotyczyć zarzutu popełnienia czynu zabronionego.Może obejmować rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji na temat czyjegoś życia prywatnego czy zawodowego, które negatywnie wpływają na reputację tej osoby. Przykładem zniesławienia jest publiczne rozpowszechnianie informacji, że dany lekarz przyjmuje łapówki, co może prowadzić do utraty zaufania pacjentów i środowiska zawodowego.​ 

Różnice między fałszywym oskarżeniem a zniesławieniem

Mimo że oba przestępstwa dotyczą naruszenia dóbr osobistych, istnieją istotne różnice między nimi:​

• Przedmiot oskarżenia: Fałszywe oskarżenie dotyczy przypisania innej osobie popełnienia czynu zabronionego, podczas gdy zniesławienie może odnosić się do wszelkich informacji, które mogą poniżyć daną osobę w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania, niezależnie od tego, czy dotyczą one czynu zabronionego.​ 
• Adresat oskarżenia: Fałszywe oskarżenie musi być skierowane do organu powołanego do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwa, wykroczenia lub przewinienia dyscyplinarne (np. policja, prokuratura, sąd). Zniesławienie natomiast może być dokonane w obecności osób trzecich, bez konieczności angażowania organów ścigania.​ 
• Tryb ścigania: Fałszywe oskarżenie jest ścigane z urzędu, co oznacza, że organy ścigania podejmują działania niezależnie od woli pokrzywdzonego. Zniesławienie natomiast jest ścigane z oskarżenia prywatnego, co wymaga inicjatywy ze strony pokrzywdzonego.​

Konsekwencje prawne fałszywego oskarżenia i zniesławienia

Konsekwencje prawne obu przestępstw różnią się zarówno pod względem rodzaju kar, jak i ich surowości:​ 

• Fałszywe oskarżenie (art. 234 k.k.): Sprawca podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. W przypadku, gdy fałszywe oskarżenie prowadzi do wszczęcia postępowania karnego przeciwko niewinnej osobie, sąd może wymierzyć surowszą karę, uwzględniając okoliczności sprawy.​ 
• Zniesławienie (art. 212 k.k.): Podstawową karą jest grzywna albo kara ograniczenia wolności. Jeśli jednak zniesławienie zostało dokonane za pomocą środków masowego komunikowania, takich jak media społecznościowe, prasa czy telewizja, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Dodatkowo, sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego lub inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.​

Przykłady z orzecznictwa sądowego

Orzecznictwo sądowe dostarcza licznych przykładów dotyczących zarówno fałszywego oskarżenia, jak i zniesławienia, co pozwala na lepsze zrozumienie praktycznego zastosowania przepisów prawa w tych obszarach.​

Fałszywe oskarżenie

W sprawie rozpatrywanej przez Sąd Najwyższy (sygn. akt III KK 356/17) poruszono kwestię zbiegu przestępstw zniesławienia i fałszywego oskarżenia. Sąd wskazał, że fałszywe oskarżenie, o którym mowa w art. 234 k.k., jest dokonane z chwilą dojścia treści oskarżenia (zawierającego zarzuty nieprawdziwe) do organu powołanego do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo. Pobudki i motywy sprawcy są dla bytu omawianego przestępstwa obojętne.Natomiast występek z art. 238 k.k. (zawiadomienie o niepopełnionym przestępstwie) różni się tym, że sprawca, zawiadamiając organ o rzekomo popełnionym przestępstwie, nie wskazuje osoby, która miała je popełnić. Informuje więc o zdarzeniu, którego w ogóle nie było lub przedstawia zdarzenie prawdziwe jako przestępstwo cięższe przez podanie nieprawdziwych okoliczności. ​ 

W innym przypadku, Sąd Apelacyjny w Katowicach (sygn. akt VII Kz 272/17) rozpatrywał sytuację, w której oskarżony wniósł subsydiarny akt oskarżenia przeciwko innej osobie, zarzucając jej fałszywe oskarżenie. Sąd podkreślił, że przestępstwo z art. 234 k.k. należy do kategorii przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego, a nie prywatnego, co oznacza, że z aktem oskarżenia może wystąpić do sądu prokurator, a nie osoba prywatna. W zaistniałej sytuacji procesowej oskarżony nie był zatem podmiotem legitymowanym do wniesienia oskarżenia. ​ 

Zniesławienie

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1970 r. (sygn. akt V KKN 31/70) stwierdzono, że nie stanowi zniesławienia zarzut podniesiony w toku procesu sądowego, pod warunkiem że działanie sprawcy zmierza do obrony własnego interesu w sprawie oraz zarzut postawiony jest we właściwej formie i nie zmierza wyłącznie do poniżenia osoby, której został postawiony. Oznacza to, że w pewnych okolicznościach, takich jak obrona własnych praw w procesie sądowym, postawienie zarzutu nie będzie traktowane jako zniesławienie, jeżeli nie ma na celu wyłącznie poniżenia drugiej osoby. ​ 

W innym orzeczeniu, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 maja 2002 r. (sygn. akt V KKN 435/00) podkreślił, że nie stanowią zniesławienia oświadczenia i wypowiedzi będące realizacją uprawnień opartych na prawie. Dotyczy to w szczególności krytycznych ocen wyrażonych w opiniach służbowych, skargach, pismach procesowych, krytyce naukowej czy artystycznej. Sąd zaznaczył, że takie wypowiedzi, jeżeli mieszczą się w granicach przysługujących uprawnień i nie mają na celu wyłącznie poniżenia osoby, której dotyczą, nie są uznawane za zniesławienie. ​ 

Powyższe orzeczenia pokazują, że zarówno w przypadku fałszywego oskarżenia, jak i zniesławienia, kluczowe znaczenie mają okoliczności sprawy oraz intencje sprawcy. Sądy analizują, czy działanie miało na celu obronę własnych praw, czy też było motywowane chęcią poniżenia innej osoby, co wpływa na kwalifikację prawną czynu i ewentualną odpowiedzialność karną sprawcy.​

Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl

§ Fałszywe oskarżenie a zniesławienie

^{Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.}