Wyłudzenie kredytu lub pożyczki – choć najczęściej kojarzone z bankowością internetową i fałszywymi zaświadczeniami o dochodach – jest jednym z najpoważniejszych przestępstw gospodarczych uregulowanych w polskim Kodeksie karnym. Skutki takiego czynu są dotkliwe nie tylko dla instytucji finansowych, lecz także dla sprawcy i osób, które pośrednio uczestniczą w procederze (np. księgowych, pośredników kredytowych czy tzw. „słupów”). W czasach powszechnej cyfryzacji, rosnącej dostępności mikropożyczek „na klik” i coraz ostrzejszych regulacji unijnych trywialne niegdyś „podrasowanie” zdolności kredytowej może skończyć się wieloletnim więzieniem, obowiązkiem naprawienia szkody, a nawet zakazem prowadzenia działalności gospodarczej. § Wyłudzenie kredytu lub pożyczki

Wyłudzenie kredytu lub pożyczki

Czym jest wyłudzenie kredytu lub pożyczki? Definicja i elementy czynu zabronionego

Wyłudzenie kredytu – często określane skrótowo jako „oszustwo kredytowe” – polega na świadomym wprowadzeniu instytucji finansowej w błąd co do okoliczności istotnych dla podjęcia decyzji kredytowej i wypłaty środków. Zgodnie z art. 297 § 1 Kodeksu karnego (t.j. Dz.U. 2025 poz. 383) karze podlega ten, kto w celu uzyskania kredytu, pożyczki, gwarancji bankowej, faktoringu, subwencji, dotacji lub instrumentu płatniczego składa podrobiony, przerobiony albo poświadczający nieprawdę dokument lub nierzetelne pisemne oświadczenie – lub zataja prawdę o swojej sytuacji finansowej.

Kluczowe elementy czynu:

Zamiar bezpośredni – sprawca musi chcieć uzyskać wsparcie finansowe; przypadkowe błędy rachunkowe nie wypełniają znamion.
Przedłożenie fałszywych dokumentów – najczęściej chodzi o fikcyjne zaświadczenia o zatrudnieniu, zaniżone zestawienia kosztów albo sfałszowane PIT-y.
Istotność okoliczności – zatajenie dochodu lub zadłużenia jest relewantne, ale już drobna literówka w adresie nie.
Brak wymogu powstania szkody – samo złożenie fałszywego dokumentu wystarcza do odpowiedzialności karnej. Bank nie musi faktycznie wypłacić środków, a kredyt nie musi zostać niespłacony.

W praktyce organy ścigania traktują oszustwo kredytowe jak wysoce szkodliwe społecznie, ponieważ destabilizuje ono system finansowy, przerzucając koszty na uczciwych klientów. W dobie zautomatyzowanych scoringów ryzyko wykrycia rośnie, ale równolegle wzrasta skala procederu, szczególnie w sektorze pożyczek chwilówkowych oraz finansowania ratalnego sprzętu AGD/RTV. Z uwagi na wzrost liczby przestępstw gospodarczych ustawodawca poddał art. 297 kilku nowelizacjom, rozszerzając jego zakres na usługi płatnicze świadczone przez fintechy i platformy BNPL (Buy Now Pay Later). Z tego powodu nawet drobne wyłudzenia online podlegają identycznym sankcjom jak klasyczne oszustwa bankowe, a sprawcy często nie zdają sobie sprawy z powagi sytuacji aż do momentu wszczęcia śledztwa.

Odpowiedzialność karna na gruncie aktualnych przepisów – art. 297 i 286 Kodeksu karnego

Zasadnicze zagrożenie za wyłudzenie kredytu przewiduje art. 297 § 1 kk: od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Jeżeli czyn popełniony jest w warunkach recydywy, sąd może zastosować nadzwyczajne obostrzenie kary i orzec do 7 lat. W skrajnych przypadkach – gdy sprawca działa w zorganizowanej grupie lub szkoda przekracza wielką wartość (obecnie 10 mln zł) – prokurator kwalifikuje czyn kumulatywnie z art. 286 § 1 kk (oszustwo) oraz art. 294 § 1 kk (oszustwo mienia wielkiej wartości), co otwiera drogę do zagrożenia nawet 10 latami więzienia.

Oprócz kary zasadniczej sąd najczęściej:

Orzeka obowiązek naprawienia szkody (art. 46 § 1 kk) poprzez zwrot nienależnie uzyskanych środków wraz z odsetkami.
Wymierza grzywnę do 540 stawek dziennych, gdy nieuczciwy kredytobiorca czerpał z procederu wymierne korzyści.
Stosuje środek karny zakazu prowadzenia działalności gospodarczej w branży finansowej lub kredytowej, jeżeli dalsza aktywność zagraża interesom kontrahentów.
Nakłada przepadek korzyści – obejmuje on nie tylko pieniądze, lecz także dobra zakupione za wyłudzone środki.

Nowelizacja z 15 kwietnia 2024 r. usunęła dotychczasowe dyskusyjne pojęcie „pomocy publicznej” z art. 297 kk, zastępując je pojęciem „wsparcia finansowego”, aby objąć ochroną również dotacje unijne dla startupów i rolników. Wprowadziła również dobrodziejstwo „czynnego żalu” w § 3, które umożliwia bezkarność osobie, która dobrowolnie i w całości zapobiegnie wykorzystaniu uzyskanego wsparcia przed wszczęciem postępowania karnego – np. zwracając pieniądze do banku jeszcze przed złożeniem zawiadomienia.

Dla organów ścigania istotna jest także transgraniczność oszustw kredytowych. Po wyroku TSUE z 13 lutego 2025 r., który wzmocnił ochronę konsumenta w sporach z bankami, instytucje finansowe zaostrzyły procedury AML i KYC, co przełożyło się na wzrost zawiadomień o podejrzeniu przestępstwa.

Postępowanie przygotowawcze i sądowe w sprawach o oszustwo kredytowe

Sprawy o wyłudzenie kredytu najczęściej rozpoczynają się od zawiadomienia banku do prokuratury, jednak impuls może wyjść również z pionu compliance pożyczkodawcy lub z Krajowej Administracji Skarbowej. Po formalnym wszczęciu śledztwa prokurator zleca:

Analizę dokumentacji finansowej – porównuje wnioski kredytowe z danymi z ZUS, KAS i CRBR, korzystając z dostępu do rejestrów publicznych.
Zabezpieczenie korespondencji elektronicznej (art. 217 kpk) i logów z systemu bankowego, aby wykazać świadomą ingerencję w treść dokumentów.
Przesłuchania świadków – pracowników banku, pośredników, a nierzadko księgowych, którzy potwierdzają lub wykluczają fałszerstwo.
Opinię biegłego grafologa lub informatyka śledczego – kluczową przy ocenie autentyczności podpisów i metadanych plików PDF.

Po zgromadzeniu materiału dowodowego prokurator decyduje o przedstawieniu zarzutów i zastosowaniu środków zapobiegawczych: dozoru policji, zakazu opuszczania kraju, a w poważniejszych sprawach – tymczasowego aresztu. Warto pamiętać, że samo przyznanie się do winy na etapie śledztwa często nie wystarcza do nadzwyczajnego złagodzenia kary, jeżeli nie idzie w parze z naprawieniem szkody.

Akt oskarżenia trafia do sądu okręgowego lub rejonowego – w zależności od wartości szkody. Postępowanie sądowe koncentruje się na udowodnieniu zamiaru sprawcy i istotności fałszywych danych. Oskarżony może składać wnioski dowodowe, w tym o dopuszczenie opinii prywatnych rzeczoznawców, co bywa skuteczną taktyką w podważaniu opinii biegłych sądowych.

Jeżeli sąd uzna winę, może wymierzyć karę łączną przy kumulatywnym zbiegu art. 297 z art. 286 kk. Od wyroku przysługuje apelacja, a w określonych przypadkach również skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego. W sprawach o oszustwa kredytowe obowiązuje ośmioletni termin przedawnienia karalności (art. 101 § 1 pkt 2 kk), lecz każda czynność procesowa przerywa jego bieg – dlatego liczenie „na przedawnienie” rzadko się opłaca.

Linia obrony i strategia procesowa w sprawach o wyłudzenie kredytu

Skuteczna obrona w sprawie o wyłudzenie kredytu zaczyna się od analizy materiału dowodowego i ustalenia, czy sprawa dotyczy klasycznego fałszerstwa dokumentów, błędu merytorycznego, czy nieuczciwej praktyki doradcy kredytowego. Najczęstsze kierunki obrony:

Brak zamiaru bezpośredniego – jeśli oskarżony w dobrej wierze przekazał dane, ufając pośrednikowi, można podnosić brak świadomości naruszenia art. 297 kk.
Nieistotność zatajenia – drobne nieścisłości, które nie wpływają na decyzję kredytową, nie wyczerpują znamion czynu zabronionego.
Dobrowolne naprawienie szkody – zwrot nienależnych korzyści może otworzyć drogę do odstąpienia od wymierzenia kary na podstawie art. 59 kk lub zastosowanie warunkowego umorzenia.
Wykazanie udziału osób trzecich – jeżeli pośrednik sfałszował dokument bez wiedzy klienta, odpowiedzialność karna może zostać przeniesiona.

W praktyce obrońcy sięgają po:

Ekspertyzy prywatnych biegłych – np. specjalistów od analizy plików elektronicznych, którzy mogą wykazać brak manipulacji przez oskarżonego.
Wywiad gospodarczy – potwierdzenie realnej zdolności kredytowej klienta w chwili zaciągania zobowiązania.
Mediację z bankiem – bank – szczególnie po wyroku TSUE z 2025 r. – chętnie przyjmuje ugodę, jeśli szkoda zostanie zrekompensowana i klient zadeklaruje spłatę.

Obrona wymaga aktywnej strategii procesowej: terminowego składania wniosków dowodowych, reagowania na opinie biegłych i negocjacji z prokuratorem. Wielu prokuratorów, mając na uwadze obciążenie sądów, akceptuje wniosek o dobrowolne poddanie się karze (art. 335 kpk) w zamian za grzywnę i krótki, w zawieszeniu, wyrok pozbawienia wolności. Skorzystają z tego jednak tylko ci oskarżeni, którzy od początku współpracują z organami ścigania i nie tuszują mienia.

Jak może pomóc adwokat specjalizujący się w prawie karnym gospodarczym?

Sprawy o wyłudzenie kredytu lub pożyczki należą do najtrudniejszych postępowań karnych, gdyż łączą w sobie elementy prawa karnego, bankowego i cywilnego. Doświadczony adwokat z praktyką w sprawach gospodarczych:

Analizuje umowy kredytowe i wnioski pod kątem formalnych nieprawidłowości, których bank mógł nie wychwycić przy udzielaniu finansowania.
Oceni, czy dokumenty złożone przez klienta zostały podrobione przez osobę trzecią, co może całkowicie zmienić kwalifikację prawną czynu.
Negocjuje z bankiem oraz prokuratorem, aby wypracować ugodę lub doprowadzić do warunkowego umorzenia postępowania.
Przygotowuje klienta do przesłuchania, wskazując, które odpowiedzi mogą budować linie obrony, a które zaszkodzić.
Koordynuje działania biegłych – grafologa, rewidenta finansowego czy informatyka śledczego.

Warto zauważyć, że profesjonalna pomoc prawna może rozpocząć się już na etapie „pre-litigation” – zanim bank złoży zawiadomienie. Prawnik kontaktuje się z działem windykacji, proponując plan spłaty i zwrot nienależnie pobranych środków, co nierzadko kończy sprawę bez ingerencji organów ścigania.

Prowadząc obronę, adwokat nie tylko ogranicza ryzyko surowego wyroku, lecz także minimalizuje szkody wizerunkowe klienta. Dzięki takiemu wsparciu można uniknąć wpisu do rejestru karnego, zachować zdolność kredytową i kontynuować działalność gospodarczą.

Jeżeli zostałeś oskarżony o wyłudzenie kredytu lub pożyczki – nie zwlekaj. Skontaktuj się z kancelarią adwokacką specjalizującą się w prawie karnym gospodarczym. Szybka reakcja, rzetelna analiza i właściwa strategia procesowa to klucz do ochrony Twoich praw i ograniczenia negatywnych konsekwencji.

Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl

§ Wyłudzenie kredytu lub pożyczki

^{Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.}