W latach 2003-2011 banki masowo udzielały konsumentom kredytów hipotecznych powiązanych z kursem waluty obcej (przede wszystkim waloryzacja frankiem szwajcarskim).
Udzielane kredyty nie były kredytami walutowymi (kredyt walutowy to kredyt, który jest określony w walucie obcej, w tejże walucie obcej jest wypłacony i spłacany), ponieważ ani banki nie dysponowały odpowiednimi depozytami CHF, ani Kredytobiorcy nie potrzebowali owej waluty obcej.
Na polskim rynku finansowym funkcjonują dwa rodzaje kredytów waloryzowanych walutą franka szwajcarskiego CHF. Są to kredyty indeksowane oraz denominowane.
Kredyt indeksowany
Najczęściej udzielanym był kredyt indeksowany – co oznaczało wypłacenie oraz spłacanie kredytu w złotych polskich. Jednakże z uwagi na zawarcie w treści umowy kredytowej tzw. klauzuli indeksacyjnej, wysokość zadłużenia Kredytobiorcy oraz wysokość raty była ściśle uzależniona od kursu CHF, który był jednostronnie kształtowany przez bankową tabelę kursów. Kredytobiorca dostawał kredyt w złotówkach, a wartość zadłużenia z chwilą wypłaty kredytu przeliczana była na CHF. W istocie jest to kredyt złotówkowy , a CHF jest jedynie miernikiem wyznaczającym wysokość zadłużenia oraz wysokość raty spłacanej w złotych. W tym miejscu należy podkreślić, że przy kredytach powiązanych z miernikami wartości mamy do czynienia z dwiema sytuacjami. Pierwszy to sposób wyliczenia zobowiązania przy udzieleniu kredytu oraz drugi przy spłacie tego kredytu.
Przykład sytuacji:
1. Małżeństwu zostaje udzielony kredyt na 300 tys. zł na cele mieszkaniowe. Kurs franka szwajcarskiego wg NBP na chwile udzielenia kredytu wynosi: 4 zł. Bank natomiast stosuje swój własny kurs CHF, który wynosi: 3,75 zł, tak aby małżeństwo otrzymało więcej fikcyjnych CHF do spłaty. Małżeństwo i tak otrzyma 300 tys. zł, jednak fikcyjna kwota kredytu we frankach szwajcarskich wyniesie: 80 000 CHF.
2. Przy spłacie tego kredytu bank również stosuje swój kurs CHF, który wynosi: 4,10 zł na dzień udzielenia kredytu, 80 000 CHF, po kursie 4,10 PLN/CHF x 80 000 CHF = 328 000 PLN.
Podsumowując, małżeństwo otrzymało 300 000 PLN. Zgodnie z umową nie mogą żądać wypłaty CHF, natomiast jeżeli chcieliby spłacić tego samego dnia kredyt, zapłaciliby aż o 28 000 PLN więcej!
Kredyt denominowany
Kredyt denominowany, podobnie jak indeksowany również udzielany, wypłacany i spłacany jest w złotych polskich. Jedyną różnicą jest fakt, iż kwota kredytu była wyrażana tylko i wyłącznie w CHF. Mechanizm indeksacji (przeliczania fikcyjnych CHF na PLN) był taki sam, ale wynikał on z konstrukcji postanowień całej umowy, a nie jak w przypadku kredytu indeksowanego, wskazanych wprost klauzul indeksacyjnych.
Przykład sytuacji:
1. Małżeństwu zostaje udzielony kredyt na 80 000 CHF na cele mieszkaniowe. Jednak bank w umowie nie przewiduje wypłaty CHF. Tak samo jak w kredycie indeksowanym kurs franka szwajcarskiego wg NBP na chwile udzielenia kredytu wynosi: 4 zł. Bank natomiast stosuje swój własny kurs CHF, który wynosi: 3,75 zł, tak aby małżeństwo otrzymało więcej fikcyjnych CHF do spłaty. Jeżeli bank zastosowałby kurs NBP kwota kredytu wynosiłaby: 75 000 CHF. Małżeństwo i tak otrzyma 300 tys. zł, jednak fikcyjna (niestanowiąca zobowiązania banku) kwota kredytu we frankach szwajcarskich wyniesie: 80 000 CHF.
2. Druga cześć wygląda natomiast dokładnie tak samo jak przy kredycie indeksowanym. Przy spłacie kredytu denominowanego bank również stosuje swój kurs CHF, który wynosi: 4,10 zł na dzień udzielenia kredytu, 80 000 CHF, po kursie 4,10 PLN/CHF x 80 000 CHF = 328 000 PLN.
Podsumowując, małżeństwo otrzymało 300 000 PLN. Zgodnie z umową nie mogą żądać wypłaty CHF, natomiast jeżeli chcieliby spłacić kredyt tego samego dnia, zapłaciliby również o 28 000 PLN więcej!
Kredyt indeksowany vs kredyt denominowany
Główna różnica polega na konstrukcji umowy i mechanizmie indeksacji. W przypadku kredytu indeksowanego mechanizmem jest klauzula indeksacyjna, która jest widoczna wprost i może być z łatwością wykreślona przez sąd. Wystarczy wyeliminować zapis o indeksacji i mamy kredyt walutowy w PLN, przy zachowaniu korzystnego oprocentowania najczęściej opartego o stawkę LIBOR.
Natomiast przy kredycie denominowanym mechanizm indeksacji wynika z treści całej umowy, a nie wyłącznie z jednego postanowienia. Z uwagi na powyższe Kredytobiorca nie może skutecznie dochodzić wykreślenia klauzuli indeksacyjnej ze względu na kształt umowy.
W przypadku kredytu denominowanego Kredytobiorca może żądać tylko i wyłącznie całkowitego jego unieważnienia w oparciu o przepisy art. 69 Prawa bankowego w związku z art. 58 Kodeksu cywilnego w związku z art. 385(1) Kodeksu cywilnego.