Odpowiedzialność za zniesławienie i zniewagę stanowi jeden z kluczowych tematów w zakresie ochrony dóbr osobistych, które znajdują swoją ochronę zarówno w prawie cywilnym, jak i karnym. W związku z rosnącą liczbą przypadków zniesławień, szczególnie w dobie powszechności mediów społecznościowych, internetowych forów i przestrzeni publicznej, odpowiedzialność za te czyny nabiera coraz większego znaczenia. Zniesławienie oraz zniewaga to przestępstwa naruszające godność oraz cześć osoby fizycznej lub prawnej, a także jej dobre imię, co może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych. § Odpowiedzialność za zniesławienie i zniewagę
Ten tekst przeczytasz w 5 minut
Odpowiedzialność za zniesławienie i zniewagę
Definicje i różnice między zniesławieniem a zniewagą
Zgodnie z art. 212 § 1 Kodeksu karnego (Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553 z późn. zm.), przestępstwo zniesławienia polega na pomówieniu innej osoby, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego do pełnienia określonej funkcji, zawodu czy działalności. Odpowiedzialność za zniesławienie może być ścigana z oskarżenia prywatnego, co oznacza, że pokrzywdzony musi samodzielnie wnieść skargę do sądu, chyba że czyn popełniono za pomocą środków masowego komunikowania – wtedy ściganie odbywa się z urzędu (art. 212 § 2 k.k.).
Z kolei zniewaga, regulowana w art. 216 Kodeksu karnego, dotyczy zachowań obraźliwych, które naruszają godność człowieka poprzez obelgi, inwektywy lub inne działania poniżające. Przestępstwo to również jest ścigane z oskarżenia prywatnego, a zniewaga może być popełniona zarówno w formie bezpośredniej, jak i za pomocą środków masowego przekazu (art. 216 § 2 k.k.).
Różnica między tymi dwoma przestępstwami polega na charakterze naruszenia: zniesławienie dotyczy zarzucenia komuś cech lub działań, które mogą obniżyć jego społeczną pozycję, natomiast zniewaga odnosi się do bezpośredniego naruszenia godności, zwykle poprzez obraźliwe słowa lub gesty.
Kary i odpowiedzialność karna
Za zniesławienie przewidziane są surowsze sankcje niż za zniewagę. Zgodnie z art. 212 § 1 k.k., sprawca może zostać ukarany grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do jednego roku. W przypadku zniesławienia za pomocą środków masowego komunikowania, kara pozbawienia wolności może wynosić do dwóch lat (art. 212 § 2 k.k.). Dodatkowo, sąd może orzec nawiązki na rzecz pokrzywdzonego lub na cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.
Zniewaga (art. 216 k.k.) zagrożona jest łagodniejszymi sankcjami. Sprawca może być ukarany grzywną albo karą ograniczenia wolności. Jednakże, w przypadku zniewagi za pomocą środków masowego komunikowania, przewiduje się karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku (art. 216 § 2 k.k.).
W praktyce, sądy często orzekają grzywny lub ograniczenie wolności, jednak w przypadkach szczególnie rażących, a także gdy przestępstwo zniesławienia lub zniewagi wywołało szerokie skutki społeczne, mogą zapaść wyroki skazujące na karę pozbawienia wolności. Przykładem może być wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2011 r. (sygn. akt II K 38/11), w którym oskarżony o zniesławienie za pomocą portalu społecznościowego został skazany na karę ograniczenia wolności i nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego.
Odpowiedzialność cywilna za naruszenie dóbr osobistych
Obok odpowiedzialności karnej, pokrzywdzony może dochodzić swoich praw także na drodze cywilnej. Art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm.) określają, że dobra osobiste człowieka, takie jak cześć, dobre imię czy godność, podlegają ochronie prawnej. Osoba, której dobra osobiste zostały naruszone, może żądać zaniechania działań naruszających te dobra, usunięcia skutków naruszenia (np. poprzez przeprosiny), a także naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych.
Zgodnie z art. 448 k.c., poszkodowany może także żądać zapłaty zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. W przypadku naruszenia dóbr osobistych za pomocą środków masowego komunikowania, w szczególności przez internet, pokrzywdzony może domagać się także publikacji przeprosin oraz usunięcia zniesławiających treści. Warto przytoczyć tu wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 lutego 2014 r. (sygn. akt I ACa 1394/13), w którym sąd przyznał pokrzywdzonemu odszkodowanie oraz zadośćuczynienie w wysokości 50 tysięcy złotych za zniesławienie w prasie.
Wolność słowa a ochrona dóbr osobistych
Często pojawia się problem dotyczący kolizji pomiędzy wolnością słowa, gwarantowaną przez art. 54 Konstytucji RP oraz art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, a ochroną dóbr osobistych. Wolność słowa nie ma charakteru absolutnego i może być ograniczona w celu ochrony innych wartości, takich jak godność i cześć innych osób. W sprawach związanych z naruszeniem tych dóbr, sądy muszą wyważyć te dwie wartości, co często prowadzi do trudnych rozstrzygnięć.
Przykładem takiego wyważenia jest wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie „Karhuvaara i Iltalehti v. Finlandia” (sygn. akt 53678/00), w którym Trybunał stwierdził, że nawet jeśli wypowiedź dotyczyła kwestii interesu publicznego, to może być uznana za zniesławiającą, jeśli naruszała godność osoby prywatnej. W polskim orzecznictwie, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2003 r. (sygn. akt IV CKN 1781/00) stanowi istotną linię orzeczniczą w zakresie odpowiedzialności za zniesławienie i wyznacza granice między wolnością słowa a ochroną dóbr osobistych. Sąd podkreślił, że wolność słowa nie może być wykorzystywana jako narzędzie do niszczenia reputacji innych osób, szczególnie gdy dotyczy to fałszywych zarzutów.
Internet jako przestrzeń naruszeń
Zniesławienie i zniewaga w kontekście internetu to kwestie, które zyskują na znaczeniu w obliczu rozwoju technologii cyfrowych. Anonimowość w sieci często skłania sprawców do bardziej odważnych działań, a treści publikowane online mogą być szeroko rozpowszechniane i trudne do usunięcia, co potęguje skutki naruszenia. Polskie prawo nie czyni jednak rozróżnienia pomiędzy zniesławieniem i zniewagą dokonanymi w świecie realnym a wirtualnym.
Ważnym aspektem jest odpowiedzialność portali internetowych oraz administratorów forów dyskusyjnych, którzy mogą ponosić odpowiedzialność za niedopilnowanie obowiązków związanych z moderowaniem treści. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 10 kwietnia 2019 r. (sygn. akt I ACa 370/18) stanowi przykład takiej odpowiedzialności, gdzie administrator portalu został zobowiązany do zapłaty zadośćuczynienia za brak reakcji na zniesławiające komentarze zamieszczone na stronie.
Ochrona prawnokarna a wolność krytyki
Warto zauważyć, że polski Kodeks karny przewiduje również wyjątki od odpowiedzialności za zniesławienie. Zgodnie z art. 213 § 1 k.k., nie popełnia przestępstwa, kto publicznie podnosi lub rozgłasza prawdziwe zarzuty dotyczące postępowania osoby pełniącej funkcje publiczne lub zarzuty dotyczące działalności publicznej, społecznej, gospodarczej lub zawodowej, jeśli służy to ochronie społecznie uzasadnionego interesu. W praktyce oznacza to, że krytyka osób publicznych, pod warunkiem że jest oparta na prawdziwych faktach i służy interesowi publicznemu, nie stanowi przestępstwa zniesławienia.
Jednakże w przypadku, gdy zarzuty są fałszywe, osoba publiczna może dochodzić swoich praw na drodze sądowej. Ważnym orzeczeniem w tym zakresie jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2019 r. (sygn. akt IV CSK 357/18), który podkreślił, że także osoby pełniące funkcje publiczne mają prawo do ochrony swojego dobrego imienia, a granice krytyki powinny być wyraźnie zdefiniowane.
Odpowiedzialność za zniesławienie i zniewagę jest szeroko regulowana zarówno w prawie karnym, jak i cywilnym. Ochrona dóbr osobistych, takich jak cześć i godność, jest fundamentalnym prawem każdego człowieka, a naruszenie tych dóbr może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych. Współczesne wyzwania związane z rozwojem mediów społecznościowych oraz anonimowością w internecie sprawiają, że sprawy dotyczące zniesławienia i zniewagi stają się coraz bardziej złożone. W każdej sytuacji, sądy muszą wyważyć interesy stron, biorąc pod uwagę zarówno ochronę dóbr osobistych, jak i wolność słowa.
Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl
§ Odpowiedzialność za zniesławienie i zniewagę