Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, która ma na celu zabezpieczenie interesów najbliższych członków rodziny spadkodawcy w sytuacji, gdyby ten w testamencie rozporządził swoim majątkiem w sposób, który całkowicie pozbawiłby ich prawa do dziedziczenia. Zgodnie z artykułem 991 Kodeksu cywilnego, uprawnionymi do zachowku są zstępni, małżonek i rodzice spadkodawcy, jeżeli byliby powołani do dziedziczenia z ustawy. Celem tej instytucji jest zapewnienie, że osoby te nie zostaną całkowicie pozbawione swojego udziału w spadku, nawet jeżeli spadkodawca zdecydował się przekazać cały majątek innym osobom, na przykład poprzez darowizny za życia lub zapisy testamentowe. § Czy płatność zachowku może być rozłożona na raty?

Ten tekst przeczytasz w 4 minuty

Czy płatność zachowku może być rozłożona na raty?

Zachowek przysługuje uprawnionym w wysokości połowy wartości udziału spadkowego, który przypadałby im w przypadku dziedziczenia ustawowego. W przypadku osób trwale niezdolnych do pracy lub małoletnich, zachowek wynosi dwie trzecie tego udziału. Jeżeli uprawnieni do zachowku nie otrzymali swojego udziału w formie zapisów, darowizn lub innych form rozporządzeń spadkowych, mają prawo żądać od spadkobiercy zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej jako uzupełnienia zachowku.

Prawo do zachowku jest roszczeniem pieniężnym, co oznacza, że w przypadku jego niezapłacenia przez spadkobierców, uprawniony może dochodzić swoich praw na drodze sądowej. W praktyce jednak wysokość zachowku, zwłaszcza w przypadku większych majątków lub większej liczby uprawnionych, może stanowić znaczną kwotę, której natychmiastowa zapłata mogłaby stanowić dla zobowiązanego spadkobiercy poważny problem finansowy.

Prawne podstawy możliwości rozłożenia zachowku na raty

Pomimo braku bezpośredniej regulacji w przepisach prawa spadkowego dotyczących możliwości rozłożenia zachowku na raty, istnieje możliwość skorzystania z ogólnych przepisów prawa cywilnego, które dają sądom możliwość rozłożenia zobowiązań na raty. Kluczowy w tym kontekście jest artykuł 320 Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, sąd, mając na względzie szczególne okoliczności sprawy, może orzec o rozłożeniu zasądzonego świadczenia na raty.

W przypadku zachowku, zastosowanie tego przepisu może być uzasadnione w sytuacjach, gdy dłużnik nie jest w stanie jednorazowo uregulować całości należności z powodu swojej trudnej sytuacji materialnej. Artykuł 320 k.p.c. daje sądowi swobodę w ocenie, czy rozłożenie zobowiązania na raty jest uzasadnione, biorąc pod uwagę zarówno interesy dłużnika, jak i uprawnionego do zachowku.

Rozłożenie płatności zachowku na raty może być korzystne zarówno dla dłużnika, jak i dla uprawnionego, ponieważ umożliwia ono stopniową spłatę zobowiązania, co zapobiega sytuacji, w której dłużnik popada w zadłużenie lub bankructwo. Z drugiej strony, dla uprawnionego do zachowku, możliwość uzyskania należnej kwoty w dłuższym czasie jest lepsza niż brak jakiejkolwiek płatności z powodu niewypłacalności dłużnika.

Sąd, rozważając wniosek o rozłożenie zachowku na raty, bierze pod uwagę m.in. dochody dłużnika, jego majątek, stałe wydatki oraz inne zobowiązania finansowe. Ważne jest, aby dłużnik przedstawił szczegółowe dowody na swoją sytuację finansową, które mogą obejmować m.in. zaświadczenia o dochodach, zestawienia wydatków czy informacje o innych zobowiązaniach, takich jak kredyty czy inne długi.

uzyskaj poradę online

Wyślij wiadomość

zadzwoń do nas

Orzecznictwo dotyczące rozkładania płatności zachowku na raty

W praktyce sądowej możliwość rozłożenia płatności zachowku na raty została już wielokrotnie potwierdzona przez sądy. Kluczowe znaczenie mają w tej kwestii konkretne okoliczności sprawy oraz dowody przedstawione przez dłużnika. Przykładowo, w wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 14 maja 2013 roku (sygn. akt I ACa 324/13), sąd przychylił się do wniosku dłużnika o rozłożenie płatności zachowku na raty, biorąc pod uwagę trudną sytuację finansową zobowiązanego oraz jego brak możliwości natychmiastowej zapłaty całości należności.

Podobną decyzję podjął Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 30 września 2014 roku (sygn. akt I ACa 1010/14). W tej sprawie sąd uznał, że dłużnik miał trudności z uzyskaniem natychmiastowej płynności finansowej, a jednocześnie nie kwestionował zasadności roszczenia o zachowek. Rozłożenie płatności na raty zostało uznane za rozwiązanie optymalne, które pozwalało dłużnikowi na stopniowe spłacanie zobowiązania, jednocześnie zabezpieczając interesy uprawnionego do zachowku.

Warto podkreślić, że sądy stosują ten środek tylko w wyjątkowych sytuacjach, które są dokładnie uzasadnione. W przeciwnym razie, uprawniony do zachowku mógłby zostać poszkodowany przez opóźnienie w płatności. Ważnym elementem jest więc przedstawienie przez dłużnika nie tylko dowodów na trudności finansowe, ale także na to, że w przypadku rozłożenia płatności na raty, będzie on w stanie regularnie spłacać należność.

Kiedy sąd może odmówić rozłożenia zachowku na raty?

Rozłożenie płatności zachowku na raty nie jest prawem dłużnika, lecz uznaniową decyzją sądu. Oznacza to, że sąd może odmówić takiej ulgi, jeżeli uzna, że dłużnik nie przedstawił wystarczających dowodów na swoją trudną sytuację materialną lub że nie zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające rozłożenie płatności na raty.

Przykładowo, jeżeli dłużnik posiada znaczny majątek, który pozwala mu na spłatę zachowku, ale unika tego, licząc na opóźnienie płatności, sąd może odmówić rozłożenia zobowiązania na raty. W takim przypadku sąd może uznać, że dłużnik działa w złej wierze, starając się jedynie opóźnić wykonanie obowiązku, co naruszałoby interesy uprawnionego do zachowku.

Warto również pamiętać, że w sytuacji, gdy dłużnik nie wykonuje regularnie rat zasądzonych przez sąd, uprawniony do zachowku może wystąpić o wszczęcie egzekucji. Sąd, zanim orzeknie o rozłożeniu zobowiązania na raty, dokładnie analizuje sytuację finansową dłużnika oraz możliwości spłaty należności w przyszłości. Jeżeli istnieje ryzyko, że dłużnik nie będzie w stanie regularnie spłacać rat, sąd może podjąć decyzję o natychmiastowej spłacie całości zachowku.

Zachowek a zasady współżycia społecznego – rola art. 5 k.c.

Oprócz możliwości rozłożenia płatności zachowku na raty na podstawie art. 320 k.p.c., dłużnik może próbować powołać się na zasady współżycia społecznego, przewidziane w art. 5 Kodeksu cywilnego. Zasada ta stanowi, że nie można czynić ze swojego prawa użytku, który byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Oznacza to, że dłużnik może argumentować, że natychmiastowa spłata całości zachowku prowadziłaby do jego krzywdy lub nadmiernego obciążenia, co mogłoby być uznane za sprzeczne z zasadami sprawiedliwości społecznej.

W praktyce sądy są jednak ostrożne w stosowaniu art. 5 k.c., zwłaszcza w sprawach dotyczących zachowku. Wymaga to udowodnienia, że sytuacja dłużnika jest na tyle wyjątkowa, że natychmiastowa płatność zachowku doprowadziłaby do poważnych konsekwencji finansowych lub osobistych. Orzecznictwo wskazuje, że sądy najczęściej odmawiają zastosowania art. 5 k.c. w przypadkach, gdy dłużnik posiada możliwości finansowe, ale z różnych powodów stara się uniknąć natychmiastowej płatności.