Kiedy Przysługują Alimenty na Małżonka Po Rozwodzie?

Wojciech Petlic

in

Alimenty na małżonka po rozwodzie — uregulowane w art. 60 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO) — przysługują w dwóch sytuacjach: gdy rozwiedziony małżonek znajduje się w niedostatku (§ 1) lub gdy rozwód z winy jednego z małżonków spowodował istotne pogorszenie sytuacji materialnej strony niewinnej (§ 2). W praktyce sądy szczegółowo badają poziom usprawiedliwionych potrzeb, możliwości zarobkowe zobowiązanego, winę za rozkład pożycia, a także czas, w którym można żądać świadczenia. Najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych doprecyzowuje m.in. wpływ konkubinatu, granice pięcioletniego terminu i warunki wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego. § Kiedy Przysługują Alimenty na Małżonka Po Rozwodzie?

Kiedy Przysługują Alimenty na Małżonka Po Rozwodzie?

Podstawy prawne alimentów małżeńskich po rozwodzie – art. 60 KRO

Art. 60 KRO stanowi fundament roszczeń alimentacyjnych byłych małżonków. Przepis w aktualnym brzmieniu (Dz.U. 2023 poz. 2809) określa dwa reżimy odpowiedzialności: zwykły (§ 1) i zaostrzony (§ 2). Małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego przyczyniania się do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb w zakresie odpowiadającym możliwościom majątkowym i zarobkowym zobowiązanego. Jeżeli natomiast jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego, sąd – na wniosek małżonka niewinnego – może zasądzić od małżonka winnego środki utrzymania w odpowiednim zakresie, nawet gdy brak niedostatku, o ile doszło do istotnego pogorszenia sytuacji materialnej.
Orzeczenie o alimentach może zapaść w samym wyroku rozwodowym lub później, w osobnym procesie (art. 60 § 3 KRO). Warto pamiętać, że obowiązek alimentacyjny nie powstaje automatycznie; należy go skonkretyzować w postępowaniu i odpowiednio uzasadnić kwotę świadczeń.

Niedostatek a alimenty – jak sądy interpretują przesłankę z art. 60 § 1 KRO?

Sąd Najwyższy od lat wskazuje, że „niedostatek” oznacza sytuację, w której małżonek własnymi siłami nie jest w stanie zaspokoić podstawowych, usprawiedliwionych potrzeb na poziomie godziwym, a nie jedynie minimalnym. Do oceny tej przesłanki sądy stosują kryterium obiektywne (koszyk elementarnych potrzeb) oraz subiektywne (standard życia stron podczas małżeństwa).
W praktyce orzeczniczej sądy badają:
– koszty mieszkania, wyżywienia i leczenia,
– konieczność przekwalifikowania zawodowego,
– wiek i zdrowie uprawnionego,
– możliwości zarobkowe, a nie faktycznie osiągane dochody zobowiązanego.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 czerwca 2015 r. (VI ACa 1167/14) podkreślił, że sam fakt osiągania przez uprawnionego minimalnych dochodów nie wyłącza niedostatku, jeśli nie starczają one na godziwe utrzymanie. Sąd Najwyższy w wyroku z 11 lipca 2000 r. (II CKN 1015/00) wskazał z kolei, że do stawki „godziwego życia” zalicza się także wydatki na kulturę czy rekreację, o ile były one stałym elementem budżetu rodziny przed rozwodem.
W świetle aktualnej linii orzeczniczej małżonek, który na skutek choroby lub opieki nad dzieckiem nie jest w stanie pracować w pełnym wymiarze, również może wykazać niedostatek, choćby posiadał częściowe dochody z zasiłków lub rent.

Istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego – zastosowanie art. 60 § 2 KRO

Przesłanka „istotnego pogorszenia” jest mniej restrykcyjna niż niedostatek. Wymaga wykazania, że po rozwodzie poziom życia małżonka niewinnego jest wyraźnie niższy niż ten, jaki miałby miejsce, gdyby małżeństwo trwało dalej. Orzeczenie Sądu Najwyższego z 10 lipca 1998 r. (I CKN 788/97) akcentuje, że celem odszkodowawczym tej regulacji jest przywrócenie choć części dawnego standardu życia, a nie sam „ratunek” przed ubożeniem.
Sądy porównują:

  1. Wydatki ponoszone przez strony w trakcie małżeństwa (czynsz, kredyty, urlopy).
  2. Rzeczywiste dochody i potencjał zarobkowy każdej z nich po rozwodzie.
  3. Stopień winy pozwanego oraz skutki rozwodu dla sytuacji rodzinnej (opłaty za samodzielne mieszkanie, koszty opieki nad dziećmi).
    W wyroku z 15 lutego 2024 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie (I ACa 120/22) stwierdził, że nawet istotne korzyści majątkowe uzyskane przez niewinnego małżonka po rozwodzie (np. spadek) nie wyłączają alimentów, jeśli nierówność poziomu życia stron wciąż jest rażąca.
    Do obliczania roszczenia wykorzystuje się metodę „udziału w poziomie życia” – świadczenie nie może przekroczyć możliwości płatniczych zobowiązanego, a jednocześnie powinno pozwolić uprawnionemu na utrzymanie zbliżone do małżeńskiego standardu.

Czas trwania i wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego byłych małżonków

Obowiązek alimentacyjny z art. 60 § 1 KRO wygasa zasadniczo po pięciu latach od uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, chyba że z uwagi na wyjątkowe okoliczności sąd wydłuży ten termin. Zgoda na przedłużenie następuje rzadko – wymaga wykazania, że niedostatek uprawnionego ma trwały charakter (np. nieuleczalna choroba) lub że zobowiązany celowo uniemożliwiał samodzielne uniezależnienie się małżonka.
W reżimie art. 60 § 2 KRO termin pięcioletni nie obowiązuje; alimenty mogą być zasądzone bezterminowo, lecz wygasają, gdy uprawniony zawrze nowe małżeństwo albo gdy istotnie zmienią się jego potrzeby lub możliwości majątkowe stron. Wyrok SN z 10 lipca 1998 r. (I CKN 788/97) przesądził, że pozostawanie w konkubinacie nie kończy obowiązku alimentacyjnego, choć może wpłynąć na redukcję kwoty, jeśli wsparcie partnera realnie poprawia sytuację materialną.
Zobowiązany małżonek może wystąpić o zmniejszenie lub uchylenie alimentów, gdy wykaże spadek własnych dochodów, powstanie nowych kosztów utrzymania lub poprawę położenia uprawnionego. W przypadku umyślnego uchylania się od płacenia, wierzytelność alimentacyjna przedawnia się dopiero po trzech latach liczonych od dnia wymagalności każdej raty.

Strategia procesowa i dowody w sprawach o alimenty na małżonka

Skuteczne dochodzenie „alimentów na małżonka po rozwodzie” wymaga precyzyjnego wniosku, wykazania przesłanek z art. 60 KRO oraz poparcia twierdzeń dokumentami. Podstawowe dowody to:

  • zestawienie miesięcznych wydatków (czynsz, media, leki);
  • zeznania stron i świadków dotyczące dotychczasowego poziomu życia;
  • dokumenty medyczne lub orzeczenia o niepełnosprawności;
  • PIT-y, umowy o pracę, bilanse firmowe – dla ustalenia możliwości zarobkowych zobowiązanego;
  • rachunki za szkolenia, kursy lub opiekuńcze usługi, jeżeli niewinny małżonek podnosi koszty „rehabilitacji zawodowej”.
    Praktyka pokazuje, że sąd ocenia nie tylko aktualne dochody, ale także tzw. „potencjał zarobkowy” zobowiązanego. Przykładowo Sąd Apelacyjny w Warszawie (VI ACa 117/14) uznał, że prowadzenie przez pozwanego działalności gospodarczej w stracie nie zwalnia z alimentów, skoro z kwalifikacjami może on podjąć lepiej płatne zatrudnienie. Z kolei wyrok SN z 24 maja 2022 r. (III USKP 131/21) podkreślił, że ustalenie alimentów w wyroku lub ugodzie jest niezbędne także do otrzymania renty rodzinnej po byłym małżonku.
    Na etapie egzekucji warto dodatkowo monitorować sytuację majątkową dłużnika i kierować wnioski do komornika o zajęcie rachunków, wynagrodzenia lub praw majątkowych. W razie uporczywej niewypłacalności możliwe jest złożenie zawiadomienia o przestępstwie z art. 209 § 1a k.k. (niealimentacja).

Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl

§ Kiedy Przysługują Alimenty na Małżonka Po Rozwodzie?

Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.