Nienależnie pobrane świadczenia z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) stanowią istotny problem zarówno dla ubezpieczonych, jak i dla samej instytucji. Obowiązek zwrotu takich świadczeń wynika z przepisów prawa, a jego realizacja może wiązać się z poważnymi konsekwencjami finansowymi dla osób zobowiązanych. W niniejszym artykule omówimy, czym są nienależnie pobrane świadczenia, jakie są przesłanki ich zwrotu, procedurę dochodzenia należności przez ZUS, terminy przedawnienia oraz możliwości odwołania się od decyzji nakazującej zwrot.​ § Konieczność zwrotu pobranego zasiłku do ZUS

Konieczność zwrotu pobranego zasiłku do ZUS

Definicja nienależnie pobranych świadczeń

Zgodnie z art. 84 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, za nienależnie pobrane świadczenia uważa się:​ 

1. Świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń lub wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, o których osoba pobierająca świadczenie wiedziała lub przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.​ 
2. Świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.​

Przykładem może być sytuacja, w której ubezpieczony kontynuuje pobieranie zasiłku chorobowego mimo podjęcia pracy zarobkowej, co powoduje utratę prawa do tego świadczenia. Innym przypadkiem jest uzyskanie świadczenia na podstawie nieprawdziwych informacji dotyczących stanu zdrowia czy sytuacji zawodowej.​ 

Obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń

Osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest zobowiązana do ich zwrotu. Obowiązek ten dotyczy zarówno świadczeń wypłacanych przez ZUS, jak i przez płatników składek (np. pracodawców). Kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją podlegają potrąceniu z bieżąco wypłacanych świadczeń, a jeżeli prawo do świadczeń nie istnieje – ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej. ​ 

Warto zaznaczyć, że ZUS może odstąpić od żądania zwrotu należności w całości lub w części, odroczyć termin ich płatności albo rozłożyć je na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności lub kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji. ​ 

Procedura dochodzenia należności przez ZUS

Procedura dochodzenia należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń rozpoczyna się od wydania przez ZUS decyzji administracyjnej stwierdzającej obowiązek zwrotu. Decyzja ta powinna zawierać informacje o wysokości należności, terminie jej zwrotu oraz pouczenie o możliwości odwołania się.​

Jeżeli osoba zobowiązana nie zwróci należności w wyznaczonym terminie, ZUS może:​ 

• Potrącić kwotę z bieżąco wypłacanych świadczeń.​
• Wszcząć postępowanie egzekucyjne na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej.​ 

W praktyce oznacza to, że ZUS ma prawo dochodzić swoich należności poprzez zajęcie wynagrodzenia za pracę, rachunków bankowych czy innych składników majątku dłużnika.​

Terminy przedawnienia roszczeń

Zgodnie z art. 84 ust. 7a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, decyzji ustalającej należność z tytułu nienależnie pobranych świadczeń nie wydaje się później niż w terminie 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie. Natomiast należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej te należności. ​ 

Przykładowo, jeżeli decyzja o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia uprawomocniła się 1 stycznia 2015 r., ZUS ma czas do 1 stycznia 2025 r. na dochodzenie tej należności.​

Znaczenie świadomości świadczeniobiorcy

Obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy. Dotyczy to zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej, która uzyskała świadczenie na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy, nie uzasadnia natomiast powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. ​ 

Prawidłowe pouczenie jako warunek żądania zwrotu

W orzecznictwie sądowym podkreśla się, że jeżeli organ rentowy na podstawie nieudokumentowanego wniosku lub na podstawie stanu faktycznego niewyjaśnionego wskutek własnych zaniedbań przyzna wnioskodawcy świadczenia, do których prawo nie istnieje, wadliwość ta i jej konsekwencje materialne nie mogą być uznane za wynik sprzecznej z prawem działalności wnioskodawcy ani za objaw złej woli z jego strony, nie mogą więc stanowić podstawy do obciążenia ubezpieczonego obowiązkiem zwrotu niesłusznie wypłaconej sumy. ​

Odwołanie od decyzji ZUS

Osoba zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia ma prawo odwołać się od decyzji ZUS do właściwego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie miesiąca od dnia jej doręczenia. W odwołaniu można podnosić zarzuty dotyczące m.in.:​

• Braku świadomości co do nieprzysługiwania świadczenia.​
• Błędów proceduralnych popełnionych przez ZUS.​
• Niewłaściwego pouczenia o obowiązkach informacyjnych.​

Ważne jest, aby w odwołaniu przedstawić wszelkie okoliczności i dowody mogące świadczyć na korzyść osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia. W praktyce sądy często analizują, czy ubezpieczony został prawidłowo poinformowany o swoich obowiązkach oraz czy działał w dobrej wierze.​

Przykłady orzeczeń sądowych

W orzecznictwie sądowym można znaleźć liczne przykłady dotyczące zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.Przykładowo, w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 października 2018 r. (sygn. akt III AUa 871/18) rozpatrywano sprawę ubezpieczonego, który pobierał jednocześnie rentę z tytułu niezdolności do pracy z ZUS oraz emeryturę rolniczą z KRUS, co było niezgodne z przepisami. Sąd potwierdził obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres, w którym występował zbieg świadczeń.​ 

Innym przykładem jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2019 r. (sygn. akt III UK 217/18), w którym podkreślono znaczenie świadomości ubezpieczonego co do nieprzysługiwania świadczenia. Sąd stwierdził, że decydujące znaczenie ma pouczenie przez organ rentowy o okolicznościach powodujących ustanie prawa do świadczeń lub ich wstrzymanie.​ 

Zwrot nienależnie pobranych świadczeń z ZUS jest obowiązkiem wynikającym z przepisów prawa. Ważne jest, aby ubezpieczeni byli świadomi swoich obowiązków informacyjnych oraz konsekwencji wynikających z ich niedopełnienia.W przypadku otrzymania decyzji nakazującej zwrot świadczeń, warto skorzystać z prawa do odwołania, przedstawiając wszelkie okoliczności mogące świadczyć na korzyść ubezpieczonego. Analiza orzecznictwa sądowego pokazuje, że sądy indywidualnie podchodzą do każdej sprawy, biorąc pod uwagę zarówno przepisy prawa, jak i konkretne okoliczności danego przypadku.​

Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl

§ Konieczność zwrotu pobranego zasiłku do ZUS

^{Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.}