W najbliższych miesiącach Polska wdroży nowe przepisy dotyczące kredytu konsumenckiego, dostosowując krajowe regulacje do wymagań unijnych dyrektyw 2023/2225 oraz 2023/2673. Nowa ustawa zastąpi obowiązującą ustawę o kredycie konsumenckim z 2011 roku, wprowadzając istotne zmiany zarówno dla konsumentów, jak i instytucji finansowych. Celem nowych regulacji jest pełna harmonizacja przepisów w państwach członkowskich UE oraz zwiększenie ochrony konsumentów na rynku usług finansowych. § Nowe regulacje dotyczące kredytu konsumenckiego – co zmieni się dla kredytobiorców i instytucji finansowych?

Nowe regulacje dotyczące kredytu konsumenckiego – co zmieni się dla kredytobiorców i instytucji finansowych?

Kontekst zmian – dlaczego nowa ustawa jest konieczna?

W ostatnich latach rynek kredytów konsumenckich w Unii Europejskiej przeszedł znaczące przeobrażenia, głównie za sprawą dynamicznego rozwoju technologii cyfrowych oraz zmieniających się preferencji konsumentów. Dotychczasowe ramy prawne, oparte na dyrektywie 2008/48/WE, okazały się niewystarczające w obliczu nowych wyzwań, takich jak pojawienie się innowacyjnych produktów finansowych czy rosnąca popularność usług online. W odpowiedzi na te zmiany, w październiku 2023 roku przyjęto dyrektywę 2023/2225, której celem jest wzmocnienie ochrony konsumentów oraz dostosowanie przepisów do aktualnych realiów rynkowych.

Jednym z kluczowych powodów wprowadzenia nowej ustawy jest konieczność rozszerzenia zakresu ochrony konsumentów na produkty finansowe, które wcześniej nie były objęte regulacjami. Nowe przepisy obejmują m.in. umowy najmu i leasingu z opcją wykupu, kredyty o niskiej wartości (poniżej 200 euro), a także kredyty nieoprocentowane i udzielane bez dodatkowych opłat. Taki krok ma na celu eliminację luk prawnych i zapewnienie jednolitego poziomu ochrony dla wszystkich konsumentów, niezależnie od rodzaju zaciąganego zobowiązania.

Kolejnym istotnym aspektem jest zaostrzenie wymogów dotyczących oceny zdolności kredytowej konsumentów. Nowe regulacje nakładają na kredytodawców obowiązek przeprowadzania bardziej szczegółowej analizy sytuacji finansowej klientów, co ma przeciwdziałać zjawisku nadmiernego zadłużenia . W kontekście rosnącej dostępności kredytów online, gdzie decyzje kredytowe podejmowane są często w sposób zautomatyzowany, takie działanie jest niezbędne dla zapewnienia odpowiedzialnego pożyczania i ochrony konsumentów przed pochopnym zaciąganiem zobowiązań.

Nowa ustawa wprowadza również surowsze regulacje dotyczące reklamy kredytów konsumenckich. Zakazane będzie sugerowanie w materiałach promocyjnych, że zaciągnięcie kredytu poprawi sytuację finansową konsumenta . Dodatkowo, reklamy będą musiały zawierać wyraźne ostrzeżenia o potencjalnych kosztach związanych z kredytem, co ma na celu zwiększenie świadomości konsumentów i umożliwienie im podejmowania bardziej świadomych decyzji finansowych.

Transformacja cyfrowa rynku finansowego oraz pojawienie się nowych modeli biznesowych, takich jak usługi „kup teraz, zapłać później” (BNPL), uwydatniły potrzebę aktualizacji przepisów. Nowe regulacje mają na celu objęcie takich produktów odpowiednimi wymogami informacyjnymi i ochronnymi, aby zapewnić konsumentom pełną przejrzystość warunków umowy oraz ich praw i obowiązków .

Podsumowując, nowa ustawa o kredycie konsumenckim jest odpowiedzią na dynamiczne zmiany zachodzące na rynku finansowym oraz potrzebę wzmocnienia ochrony konsumentów w obliczu nowych wyzwań. Implementacja dyrektywy 2023/2225 ma na celu stworzenie bardziej przejrzystego, sprawiedliwego i bezpiecznego środowiska dla wszystkich uczestników rynku kredytów konsumenckich.

Rozszerzenie zakresu zastosowania przepisów

Jednym z najbardziej istotnych elementów nowelizacji przepisów o kredycie konsumenckim jest zdecydowane rozszerzenie ich zakresu zastosowania. Wcześniejsza ustawa z 2011 roku, implementująca dyrektywę 2008/48/WE, pozostawiała wiele rodzajów produktów finansowych poza swoją regulacją. Nowe unijne regulacje, w tym przede wszystkim dyrektywa 2023/2225, wprowadzają pełną harmonizację i obejmują również te umowy, które wcześniej wymykały się spod ochrony prawnej. Celem tych zmian jest zapewnienie większej transparentności i ochrony konsumentów w coraz bardziej złożonym ekosystemie usług finansowych.

Nowe przepisy obejmą m.in. kredyty o niskiej wartości – poniżej 200 euro – które dotychczas nie były objęte obowiązkiem udzielania konsumentowi szczegółowych informacji. Do tej pory były one często wykorzystywane przez firmy pożyczkowe w sposób omijający regulacje, nierzadko generując wysokie koszty poprzez ukryte opłaty. Nowelizacja eliminuje tę lukę prawną, co stanowi istotne wzmocnienie pozycji konsumentów.

Kolejną ważną zmianą jest objęcie ustawą umów najmu i leasingu z opcją wykupu, które w rzeczywistości pełnią funkcję kredytową, mimo że formalnie były kwalifikowane jako umowy cywilnoprawne. Tego typu produkty, zwłaszcza popularne w branży motoryzacyjnej, będą teraz podlegać takim samym rygorom informacyjnym jak tradycyjny kredyt konsumencki. To oznacza obowiązek przejrzystej prezentacji kosztów, okresu umowy i praw konsumenta do odstąpienia.

Do katalogu umów objętych regulacją włączono również kredyty nieoprocentowane i pozbawione opłat dodatkowych. Choć na pierwszy rzut oka wydają się korzystne, w praktyce mogą zawierać ukryte mechanizmy wiążące konsumenta z innymi zobowiązaniami – np. w formie umowy lojalnościowej czy obowiązku zakupu określonego produktu. Dzięki nowym regulacjom również tego typu produkty zostaną objęte obowiązkiem transparentności.

Ponadto, przepisy obejmą także kredyty krótkoterminowe – spłacane w ciągu maksymalnie trzech miesięcy, jeśli koszty ponoszone przez konsumenta nie przekraczają określonego progu. Nowelizacja zakłada, że nawet najmniejsze zobowiązania finansowe powinny być zawierane w sposób świadomy i z pełnym dostępem do informacji.

Rozszerzenie zakresu ustawy oznacza także wzrost obowiązków informacyjnych i proceduralnych po stronie kredytodawców – instytucji bankowych, SKOK-ów, ale także firm pożyczkowych. W praktyce może to przełożyć się na większą transparentność rynku i zmniejszenie liczby nieuczciwych praktyk. Zmiana ta jest zgodna z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości UE, który w wyroku z dnia 5 września 2019 r. w sprawie C-331/18 uznał, że nawet umowy o niskiej wartości mogą mieć poważne konsekwencje dla konsumentów, dlatego powinny podlegać odpowiedniej ochronie prawnej.

Nowe obowiązki dla kredytodawców

Instytucje finansowe zostaną objęte dodatkowymi wymogami, w tym:

Zaostrzone standardy badania zdolności kredytowej – kredytodawca będzie musiał stosować procedury uwzględniające szczegółową analizę dochodów i zobowiązań kredytobiorcy.
Zakaz udzielania kredytu w przypadku negatywnej oceny zdolności kredytowej – ograniczy to ryzyko nadmiernego zadłużania konsumentów.
Obowiązek przekazywania konsumentom szczegółowych wyjaśnień dotyczących warunków kredytu – w celu ułatwienia świadomego podejmowania decyzji.

Nowe regulacje dotyczące reklamy kredytowej

Nowa ustawa wprowadza szereg ograniczeń dla kampanii reklamowych:

Zakaz sugerowania, że kredyt poprawi sytuację finansową konsumenta.
Obowiązkowe ostrzeżenia o kosztach kredytu w materiałach promocyjnych.
Dostosowanie przekazu reklamowego do technicznych możliwości danego medium – reklamy muszą być czytelne i jednoznaczne.

Jednym z istotnych obszarów objętych nowelizacją ustawy o kredycie konsumenckim są reklamy kredytów. Dotychczasowe regulacje zawarte w ustawie z 2011 roku, oparte na dyrektywie 2008/48/WE, pozwalały na dość swobodne prowadzenie kampanii marketingowych przez instytucje finansowe, co często prowadziło do wprowadzania konsumentów w błąd. Nowa ustawa, oparta na dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2225, znacząco zmienia te zasady, nakładając na kredytodawców i pośredników kredytowych nowe, rygorystyczne obowiązki w zakresie komunikacji marketingowej.

Najważniejszą zmianą jest zakaz sugerowania w reklamach, że zaciągnięcie kredytu poprawi sytuację finansową konsumenta. Dotyczy to zarówno przekazu werbalnego, jak i wizualnego. Hasła typu „szybka gotówka na każdą okazję” czy „spełnij marzenia już dziś” mogą zostać uznane za niezgodne z nowymi regulacjami, jeśli wprowadzają konsumenta w przekonanie, że kredyt jest neutralny lub wręcz korzystny dla jego budżetu. To istotny krok w stronę eliminacji tzw. miękkiej manipulacji emocjonalnej w reklamach finansowych.

Reklamy będą musiały zawierać jasne, czytelne i jednoznaczne informacje o rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania (RRSO), całkowitym koszcie kredytu oraz przykładowych warunkach umowy. W przypadku materiałów publikowanych online lub w mediach społecznościowych, te informacje muszą być od razu widoczne – nie mogą być ukryte pod hiperłączami, w rozwijanych menu ani w przypisach.

Co istotne, przekaz reklamowy musi być dostosowany do specyfiki danego kanału komunikacji. Przykładowo, w przypadku reklamy radiowej wymagane będzie odczytanie kluczowych informacji, takich jak RRSO i całkowity koszt kredytu, w tempie umożliwiającym ich zrozumienie. W reklamach telewizyjnych i wideo informacje te muszą być prezentowane wizualnie przez odpowiednio długi czas, aby mogły zostać w pełni przyswojone przez odbiorcę.

Nowe regulacje obejmują również zakaz kierowania reklam do szczególnie wrażliwych grup konsumentów – np. dzieci, młodzieży czy osób starszych – jeśli produkt nie jest dla nich przeznaczony. Zakazane będzie również stosowanie języka specjalistycznego bez jego jasnego wytłumaczenia, co ma zapobiec nadużyciom i wykorzystywaniu niezrozumiałych sformułowań.

Warto podkreślić, że zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości UE z 16 lutego 2023 r. w sprawie C-555/21, niepełna informacja w reklamie kredytowej może prowadzić do jej uznania za praktykę nieuczciwą w rozumieniu dyrektywy 2005/29/WE, a w konsekwencji do odpowiedzialności cywilnoprawnej reklamodawcy.

Zmiany w zakresie umów zawieranych na odległość

Z uwagi na rosnącą popularność umów zawieranych online, wprowadzono dodatkowe mechanizmy ochronne:

Możliwość odstąpienia od umowy kredytowej za pomocą specjalnej funkcji online („Odstąp od umowy tutaj”).
Wydłużenie terminu odstąpienia od umowy – dla niektórych umów (np. emerytalnych) termin ten wynosi aż 30 dni.
Zakaz stosowania interfejsów wprowadzających konsumentów w błąd – przedsiębiorcy nie będą mogli stosować praktyk manipulacyjnych utrudniających rezygnację z kredytu.

Wraz z wejściem w życie nowych przepisów o kredycie konsumenckim, instytucje finansowe – w tym banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe oraz firmy pożyczkowe – zostaną objęte szeregiem dodatkowych obowiązków, mających na celu zwiększenie ochrony konsumentów i podniesienie standardów odpowiedzialnego udzielania kredytów. Nowa ustawa, implementująca dyrektywę 2023/2225, zmienia sposób, w jaki kredytodawcy muszą oceniać zdolność kredytową konsumentów, prezentować warunki kredytu oraz udzielać informacji przed zawarciem umowy.

Jednym z kluczowych obowiązków kredytodawców będzie zaostrzenie procedur badania zdolności kredytowej. Dotychczasowa praktyka oparta na uproszczonych modelach scoringowych będzie musiała zostać zastąpiona bardziej szczegółową analizą, uwzględniającą realne dochody, stałe zobowiązania, a także ewentualne ryzyka zadłużenia. Co istotne, w przypadku negatywnej oceny zdolności kredytowej, instytucja nie będzie mogła udzielić finansowania – brak tej możliwości stanie się normą prawną, a nie tylko zaleceniem.

Nowelizacja wprowadza również obowiązek przedstawienia konsumentowi pełnych i zrozumiałych informacji dotyczących kredytu. Kredytodawcy będą zobowiązani do przygotowania tzw. formularza informacyjnego SECCI (Standardowy Europejski Formularz Informacyjny), zawierającego wszystkie kluczowe dane: RRSO, całkowity koszt kredytu, harmonogram spłat, a także informacje o prawie do odstąpienia od umowy. Formularz ten będzie musiał być przekazany konsumentowi w sposób trwały (np. na e-mail lub w formie papierowej) przed zawarciem umowy.

Ważnym obowiązkiem będzie także udzielanie konsumentowi odpowiednich wyjaśnień – zgodnie z art. 16 ust. 1 nowej dyrektywy – tak, aby mógł on w pełni zrozumieć warunki umowy i dokonać świadomego wyboru. Kredytodawca będzie musiał przeanalizować nie tylko dokumenty, ale i udzielić wyjaśnień ustnych lub elektronicznych, szczególnie w przypadku zawierania umów online.

Ponadto, instytucje finansowe będą musiały zapewnić zgodność interfejsów użytkownika (np. aplikacji i portali kredytowych) z przepisami o niedyskryminacji i przejrzystości. Nie będzie już możliwe stosowanie tzw. dark patterns – interfejsów manipulujących decyzjami użytkownika, np. utrudniających odstąpienie od umowy.

Niewywiązywanie się z nowych obowiązków może skutkować nie tylko sankcjami finansowymi, ale również nieważnością umowy kredytowej lub odpowiedzialnością odszkodowawczą. Warto w tym kontekście przywołać wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 9 listopada 2023 r., sygn. C-590/22, który potwierdził, że brak dostatecznego poinformowania konsumenta może prowadzić do unieważnienia umowy kredytowej.

Ograniczenie kosztów kredytu i restrukturyzacja zobowiązań

Nowelizacja ustawy o kredycie konsumenckim wprowadza istotne zmiany mające na celu zwiększenie ochrony konsumentów poprzez ograniczenie kosztów związanych z zaciąganiem kredytów oraz ułatwienie procesu restrukturyzacji zobowiązań w przypadku trudności finansowych.

Ograniczenie kosztów kredytu

Jednym z kluczowych elementów nowych przepisów jest wprowadzenie górnych limitów pozaodsetkowych kosztów kredytu. Celem tego rozwiązania jest zapobieganie sytuacjom, w których konsumenci ponoszą nadmierne opłaty związane z zaciągnięciem i obsługą kredytu. Zgodnie z nowymi regulacjami, maksymalna wysokość tych kosztów będzie obliczana według określonego wzoru, uwzględniającego całkowitą kwotę kredytu oraz okres jego spłaty. Wprowadzenie takich limitów ma na celu zwiększenie przejrzystości ofert kredytowych oraz umożliwienie konsumentom świadomego podejmowania decyzji finansowych.

Mechanizmy restrukturyzacji zobowiązań

Nowe przepisy nakładają na kredytodawców obowiązek podejmowania działań restrukturyzacyjnych w przypadku, gdy konsument napotyka trudności w terminowej spłacie zobowiązań. W sytuacji opóźnień w spłacie, kredytodawca jest zobowiązany do wezwania konsumenta do uregulowania zaległości, wyznaczając termin nie krótszy niż 14 dni roboczych. Jednocześnie konsument musi zostać poinformowany o możliwości złożenia wniosku o restrukturyzację zadłużenia. Działania restrukturyzacyjne mogą obejmować m.in.:

Wydłużenie okresu kredytowania – co skutkuje obniżeniem wysokości miesięcznych rat, dostosowując je do aktualnych możliwości finansowych konsumenta.
Zmianę harmonogramu spłat – umożliwiającą dostosowanie terminów płatności do sytuacji finansowej kredytobiorcy.
Częściowe umorzenie zadłużenia – w wyjątkowych przypadkach, gdy konsument znajduje się w szczególnie trudnej sytuacji finansowej.

Wprowadzenie tych mechanizmów ma na celu zapobieganie eskalacji problemów finansowych konsumentów oraz ograniczenie liczby postępowań egzekucyjnych. Kredytodawcy są zobowiązani do posiadania odpowiednich procedur i polityk dotyczących restrukturyzacji zadłużenia, co ma zapewnić jednolite i sprawiedliwe traktowanie wszystkich klientów.

Wpływ na rynek finansowy

Implementacja nowych przepisów wymaga od instytucji finansowych dostosowania swoich procedur operacyjnych oraz systemów informatycznych do nowych wymogów. Kredytodawcy muszą zapewnić, że ich oferty są zgodne z wprowadzonymi limitami kosztów oraz że posiadają efektywne mechanizmy wspierające klientów w trudnej sytuacji finansowej. Długoterminowo, zmiany te mogą przyczynić się do zwiększenia zaufania konsumentów do sektora finansowego oraz promowania odpowiedzialnego pożyczania.

Podsumowując, nowe regulacje w zakresie ograniczenia kosztów kredytu oraz restrukturyzacji zobowiązań stanowią istotny krok w kierunku wzmocnienia ochrony konsumentów na rynku usług finansowych. Wprowadzane zmiany mają na celu nie tylko zapobieganie nadmiernemu zadłużeniu, ale również wspieranie konsumentów w sytuacjach kryzysowych, co w efekcie może prowadzić do bardziej stabilnego i przejrzystego rynku kredytów konsumenckich.

Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl

§ Nowe regulacje dotyczące kredytu konsumenckiego – co zmieni się dla kredytobiorców i instytucji finansowych?

^{Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.}