Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23 kwietnia 2025 r. (sygn. P 3/17) zrównał ziemię pod przepisem, który zmuszał sędziów do nakładania dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów na recydywistów z art. 178a § 4 k.k. Skutek? Przepis art. 42 § 4 k.k. w tej części utracił moc z dniem publikacji orzeczenia. Dla tysięcy skazanych oznacza to realną szansę na odzyskanie prawa jazdy poprzez wznowienie postępowania na podstawie art. 540 § 2 k.p.k. § Wyrok TK = nowe prawo jazdy? Poznaj 5 kroków do uchylenia dożywotniego zakazu z art. 178a § 4 k.k.
Wyrok TK = nowe prawo jazdy? Poznaj 5 kroków do uchylenia dożywotniego zakazu z art. 178a § 4 k.k.
Konstytucyjna rewolucja: co naprawdę orzekł Trybunał?
Wyrok P 3/17 uchylił przepis zmuszający sądy do dożywotniego odbierania prawa jazdy w razie ponownego skazania za jazdę w stanie nietrzeźwości (art. 178a § 4 k.k.). TK uznał, że absolutny automat narusza zasadę proporcjonalności i prawo do rzetelnego procesu, bo sędziemu odbiera swobodę ważenia okoliczności konkretnej sprawy. Po publikacji w Dzienniku Ustaw norma traci moc ex nunc, co oznacza, że nowe wyroki mogą, ale nie muszą, zawierać dożywotniego zakazu. Jednak stare, prawomocne orzeczenia nadal obowiązują – dopóki skazany nie złoży wniosku o wznowienie. To dlatego każdy, kto w oparciu o art. 42 § 4 k.k. dostał „dożywocie za kierownicą”, powinien już dziś zapisać w kalendarzu datę publikacji i przygotować plan procesowy. Wyrok TK jest bowiem klasyczną podstawą wznowienia sprawy propter decreta z art. 540 § 2 k.p.k., a sąd rozpoznający wniosek jest związany rozstrzygnięciem TK. To nie jest „furtka” – to autostrada.
Stary a nowy stan prawny: art. 42 § 4 k.k. kontra aktualne widełki
Przed 23 kwietnia 2025 r. sąd musiał orzec dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów, gdy kierowca–recydywista ponownie wsiadł za kółko po alkoholu (art. 42 § 4 k.k. w zw. z art. 178a § 4 k.k.). Po wyroku TK ta obligatoryjność zniknęła. Dziś sędzia stosuje ogólne reguły z art. 42 § 2–3 k.k.: minimalny okres to 5 lat, maksimum 15 lat, a dożywocie pozostaje tylko wyjątkowym środkiem, uzasadnionym analizą indywidualnych okoliczności. Dodatkowo, kodeks karny wykonawczy przewiduje możliwość wcześniejszego uznania środka karnego za wykonany po połowie okresu – w praktyce to kolejny argument, by zamienić dożywotnie „never ever” na czasowy zakaz. W orzecznictwie SN już przed wyrokiem TK pojawiały się wyroki uchylające „automaty” (np. III KK 234/21 z 17 marca 2022 r.). Teraz linia ta zyskała konstytucyjne wsparcie: sądy nie mogą być automatem – muszą ważyć proporcję środka karnego do wagi czynu.
Wznowienie postępowania z art. 540 § 2 k.p.k.: kiedy i gdzie złożyć wniosek?
Art. 540 § 2 k.p.k. nakazuje wznowić postępowanie „na korzyść strony”, gdy przepis, na podstawie którego zapadł wyrok, został uznany za niekonstytucyjny. Ustawodawca nie wprowadził tu żadnego terminu zawitego: możesz działać nawet po latach od uprawomocnienia wyroku. Właściwy do rozpoznania jest:
Wniosek musi sporządzić adwokat albo radca prawny (art. 545 § 2 k.p.k.).
Co dalej po uchyleniu wyroku? Strategia na ponowny wymiar środka
Kiedy sąd uchyli część dotyczącą zakazu, sprawa wróci do pierwszej instancji lub apelacji w innym składzie (art. 547 § 2 k.p.k.). Tu zaczyna się gra o czas: zakaz dożywotni przestaje obowiązywać z momentem uprawomocnienia się postanowienia o wznowieniu, ale nowy wyrok może jeszcze wprowadzić zakaz czasowy. Obrona powinna więc skupić się na:
- Szybkim zebraniu dowodów resocjalizacji: zaświadczenia z kuratorskiej służby, wyniki kontroli trzeźwości, opinie psychologa transportowego.
- Podniesieniu zasady „lex mitior” – jeżeli ustawa zmieniła się na łagodniejszą (art. 4 § 1 k.k.).
- Argumentach konstytucyjnych – sąd nie może de facto przywrócić automatu, w innym razie naruszy ratio decidendi TK.
Praktyka pokazuje, że w ponownych wyrokach najczęściej orzeka się zakaz 5–10 lat, z zaliczeniem okresu już odbytego; w części spraw sądy ograniczają się do uznania środka karnego za wykonany. Dla klienta oznacza to nie tylko szansę na odzyskanie prawa jazdy, ale i realny impuls zawodowy czy rodzinny. Kluczowe jest jednak szybkie i profesjonalne działanie – algorytmy Google wybaczają zwłokę, ale sąd wykonawczy już nie.
Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl
§ Wyrok TK = nowe prawo jazdy? Poznaj 5 kroków do uchylenia dożywotniego zakazu z art. 178a § 4 k.k.
Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.