Na wstępie należy zaznaczyć, iż zgodnie z nowelizacją kodeksu cywilnego ustawodawca na równi z darowizną traktuje zapis windykacyjny, który umniejsza wartość spadku. W przypadku darowizn, warto również przytoczyć art. 1039 kodeksu cywilnego, którego celem jest równe traktowanie najbliższych spadkobierców.
Zgodnie z treścią przepisu
W przypadku dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi, bądź między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.
Mając na uwadze powyższe – obowiązek zaliczenia darowizn na należną spadkobiercy schedę spadkową ma miejsce tylko w razie spełnienia się następujących przesłanek:
- w razie dziedziczenia ustawowego,
- dział spadku obejmuje zstępnych lub zstępnych i małżonka zmarłego,
- spadkodawca nie zwolnił poszczególnych darowizn lub zapisów windykacyjnych z obowiązku zaliczenia na schedę spadkową.
Co ważne, małżonek zmarłego ma obowiązek zaliczenia uczynionych dla niego darowizn tylko w wypadku dziedziczenia z zstępnymi.
Powyższy obowiązek zaliczenia darowizn ma wpływ tylko i wyłącznie na dział spadku, nie ma wpływu ani na wielkość udziałów spadkowych ani na krąg spadkobierców.
Obowiązek zaliczenia darowizn
Decyzję o zakresie obowiązku zaliczenia darowizn podejmuje spadkodawca. Może on ten obowiązek rozszerzyć, bądź też go wyłączyć lub ograniczyć. Oświadczenie spadkodawcy o zwolnieniu darowizny lub zapisu windykacyjnego z obowiązku zaliczenia może być złożone zarówno przy dokonywaniu tej darowizny, jak i w innym momencie. Co ważne, wola spadkodawcy może być wyrażona w dowolnej formie.
Zgodnie z przepisami zaliczeniu podlegają wszelkiego rodzaju darowizny oraz zapisy windykacyjne uczynione na rzecz spadkobierców lub wstępnych spadkobierców, z wyłączeniem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych w danych stosunkach.
W jaki sposób zaliczamy darowizny na schedę spadkową?
Wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegającej zaliczeniu. Wartość tej darowizny ustala się zgodnie z przepisami dotyczącymi ustalenia wartości pozostałych składników spadku.
Co ważne, wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a nie według cen z chwili działu spadku
Co w przypadku, gdy wartość darowizny przewyższa wartość schedy?
W sytuacji, gdy wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegających zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki. W tym wypadku nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny lub zapisu windykacyjnego, ani spadkobiercy zobowiązanego do ich zaliczenia.
Orzecznictwo
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2008 r., sygn. akt: II CSK 451/07 :
„W razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między dziećmi spadkodawcy, są oni zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową uprzednio otrzymanych od spadkodawcy darowizn, jeśli z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności nie wynika, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia. Jeśli spadkodawca nie zostawił testamentu, obowiązują sztywne reguły dziedziczenia ustawowego ustalone w kodeksie cywilnym, a wśród nich obowiązek wzajemnego zaliczenia na schedę spadkową darowizn otrzymanych od spadkodawcy.…Zaliczenie korzyści uzyskanej przez spadkobiercę od spadkodawcy na schedę spadkową stanowi jedynie pewną operację rachunkową wpływającą na sposób dokonania działu spadku, nie zmienia zaś stanowiska prawnego spadkobiercy w stosunku do osób trzecich. Jest ono przeprowadzane tylko między spadkobiercami i nie działa na zewnątrz.”