Od 1 września 2024 r. w Karcie Nauczyciela pojawiła się nowa podstawa przejścia na wcześniejszą emeryturę, obok znanego już nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. W praktyce oznacza to, że nauczycielka może zakończyć aktywność zawodową jeszcze przed ukończeniem 60 lat — pod warunkiem spełnienia ściśle określonych kryteriów i właściwego udokumentowania stażu. § Czy nauczycielka może przejść na emeryturę przed ukończeniem 60 lat? Nowe przepisy otwierają dwie ścieżki
Czy nauczycielka może przejść na emeryturę przed ukończeniem 60 lat? Nowe przepisy otwierają dwie ścieżki
„Nowa emerytura nauczycielska” – kto może z niej skorzystać i kiedy faktycznie pozwala odejść przed 60?
Nowa emerytura nauczycielska (potocznie: wcześniejsza emerytura z Karty Nauczyciela) obowiązuje od 1 września 2024 r. i umożliwia przejście na emeryturę przed powszechnym wiekiem (60 lat kobiety, 65 lat mężczyźni), o ile spełnisz łącznie warunki ustawowe. Kluczowe są: rozwiązanie stosunku pracy (z wyjątkami wskazanymi w przepisie), rozpoczęcie faktycznej pracy nauczycielskiej przed 1 stycznia 1999 r., co najmniej 30 lat okresów składkowych, w tym minimum 20 lat pracy nauczycielskiej w wymiarze co najmniej 1/2 etatu, brak prawa do „emerytury bez względu na wiek” oraz wysokość świadczenia nie niższa niż najniższa emerytura. Co ważne, uprawnienie wdrażane jest etapami według roczników: od 1.09.2024 r. – osoby urodzone przed 1.09.1966 r.; od 1.09.2025 r. – roczniki po 31.08.1966 r. do 31.08.1969 r.; od 1.09.2026 r. – młodsze roczniki. Sama ustawa nie narzuca minimalnego wiekukalendarzowego; liczy się spełnienie przesłanek, w szczególności stażowych i „historycznego” warunku rozpoczęcia pracy przed 1999 r. Wniosek składa się przed osiągnięciem wieku 60/65. Podstawą prawną są m.in. przepisy Karty Nauczyciela (nowy art. 88a oraz przepisy przejściowe art. 93c) oraz oficjalne wyjaśnienia ZUS.
Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne (NSK) – w jakim wieku w 2025 r. i czym różni się od nowej emerytury
Alternatywą pozostaje nauczycielskie świadczenie kompensacyjne wypłacane przez ZUS do czasu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. W 2025–2026 r. granice wieku to 56 lat dla kobiet i 61 lat dla mężczyzn (w kolejnych latach próg rośnie), przy czym wymagany jest łączny staż 30 lat, w tym 20 lat pracy nauczycielskiej na co najmniej pół etatu, oraz rozwiązanie stosunku pracy. To świadczenie ma własną ustawę (Dz.U. 2009 nr 97 poz. 800 – akt jednolity dostępny w ELI/ISAP). W odróżnieniu od nowej emerytury nauczycielskiej, NSK jest świadczeniem „pomostowym” — po osiągnięciu wieku 60/65 lat można przejść na emeryturę powszechną, a podstawa jej obliczenia nie jest „uszczuplana” przez sam fakt pobierania NSK. ZUS udostępnia też kalkulator NSK i jasno wskazuje rosnące granice wieku w kolejnych dwuletnich okresach. Dla nauczycielki w 2025 r. realna granica to zatem 56 lat (jeśli spełnione są pozostałe warunki).
„Nowa emerytura” vs. NSK – plusy, minusy, pułapki (z przykładami praktycznymi)
Przy wyborze ścieżki znaczenie mają: (a) możliwość przejścia przed 56. urodzinami (dla części nauczycielek wyłącznie nowa emerytura, o ile spełniają warunki KN); (b) zasady dorabiania — przy NSK ZUS zawiesza prawo do świadczenia za każdą pracę w jednostkach z art. 1 KN, nawet jeśli nie jest to praca nauczycielska. Przy nowej emeryturze KN zawieszenie następuje, gdy podejmiesz pracę nauczycielską ponad 1/2 etatu lub bez wymaganej zgody organu nadzoru, natomiast w innych rodzajach pracy obowiązują ogólne limity przychodu (70% i 130% przeciętnego wynagrodzenia) do wieku 60/65. (c) metoda obliczania – nowa emerytura to „nowe zasady” (dzielenie podstawy przez dalsze trwanie życia dla wieku przejścia), co może skutkować inną kwotą niż hipotetyczna emerytura powszechna. (d) wpływ na przyszłość – przejście na nową emeryturę nauczycielską co do zasady kończy pobieranie NSK i wymaga świadomej analizy, czy dziś kwota świadczenia nie okaże się mniej korzystna niż pozostanie na NSK do wieku 60/65. Dlatego warto sprawdzić oba warianty (kalkulator NSK i konsultacja z doradcą emerytalnym ZUS) i policzyć wpływ na budżet, także z uwzględnieniem planów dorabiania.
„Emerytura bez względu na wiek” i inne przepisy przejściowe – kogo dotyczą i dlaczego nadal mają znaczenie
Część nauczycieli zachowała prawo do tzw. emerytury bez względu na wiek (historyczny art. 88 KN) – to uprawnienie „wygasające”, przysługujące określonym rocznikom i przy spełnieniu warunków zatrudnienia w pracy w szczególnym charakterze. Jeżeli nauczycielce przysługuje prawo z art. 88 KN, nie spełni warunku negatywnego do nowej emerytury nauczycielskiej (ta wymaga, aby nie przysługiwało prawo do emerytury bez względu na wiek). Innymi słowy, to rozłączne reżimy i zawsze trzeba sprawdzić najpierw, czy klientka nie ma uprawnienia z art. 88, bo to determinuje dalszą ścieżkę. Aktualne brzmienie KN (w tym art. 88 i nowy art. 88a) oraz „duża nowelizacja” z 25 lipca 2025 r. warto czytać łącznie z przepisami przejściowymi (art. 93c), które etapują dostęp do nowej emerytury według roczników. W tle pozostaje też ustawa o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, która szczegółowo opisuje warunki NSK. W praktyce analiza zaczyna się od: rocznik, staż 30/20, data rozpoczęcia pracy (przed 1.01.1999 r.), charakter i wymiar zatrudnienia, oraz status uprawnienia „bez względu na wiek”.
Procedura i dokumenty w ZUS: jak złożyć wniosek, jakie dowody zebrać i jak nie stracić pieniędzy
Przy nowej emeryturze nauczycielskiej wniosek składa się przed osiągnięciem wieku 60/65 lat na druku EMP, dołączając m.in. ERP-6 (okresy składkowe i nieskładkowe), dokumenty potwierdzające pracę nauczycielską (co najmniej 1/2 etatu) oraz dokument potwierdzający rozwiązanie stosunku pracy (w tym w szczególnych okolicznościach wskazanych w przepisie). Gdy planujesz podjąć ponownie pracę nauczycielską do 1/2 etatu, konieczna jest zgoda organu nadzoru pedagogicznego – brak zgody lub wyższy wymiar spowoduje zawieszenie wypłaty. Przy NSK wymagane jest formalne rozwiązanie stosunku pracy oraz wykazanie 30/20 lat stażu; pamiętaj też o rosnącym wieku uprawniającym (w 2025–2026 r. 56/61). Przed złożeniem wniosku warto zabezpieczyć świadectwa pracy, legitymacje ubezpieczeniowe, zaświadczenia o wynagrodzeniach (ERP-7) sprzed 1999 r. oraz sprawdzić stan konta w PUE ZUS. Jeżeli przewidujesz dorabianie, porównaj restrykcje: dla NSK praca w jednostkach z art. 1 KN (nawet nienauczycielska) zawiesza świadczenie; przy nowej emeryturze KN zawieszenie dotyczy tylko pracy nauczycielskiej ponad 1/2 etatu lub bez zgody. Dla innych aktywności stosujemy ogólne limity przychodu do osiągnięcia wieku 60/65.
§ Czy nauczycielka może przejść na emeryturę przed ukończeniem 60 lat? Nowe przepisy otwierają dwie ścieżki
Zachęcamy do skorzystania z naszych usług dostępnych na: www.kpi.com.pl
Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i ogólny. Nie stanowi porady prawnej ani nie zastępuje indywidualnej konsultacji z profesjonalnym prawnikiem. Wszelkie decyzje prawne powinny być podejmowane wyłącznie po uzyskaniu fachowej porady prawnej, dostosowanej do specyficznych okoliczności danej sprawy.