Sejm wprowadził zmiany w Kodeksie cywilnym dotyczące spadków. Celem tych zmian jest lepsza ochrona spadkobierców, zwłaszcza dzieci i tych, którzy nie mogą samodzielnie podejmować decyzji. § Zmiany w prawie spadkowym 2023. Nowe zasady dziedziczenia.
Ważne punkty nowelizacji to:
1. Zmiany w grupach spadkowych: Zmniejszenie grupy spadkobierców, wykluczając pewne dalsze pokolenia.
2. Szybsze postępowania: Sądy spadku nie będą musiały szukać dalekich krewnych zmarłego, co przyspieszy postępowania.
3. Ochrona spadkobierców: Osoby, które unikają płacenia alimentów lub opieki nad spadkodawcą, mogą być uznane za niegodne dziedziczenia.
4. Zmiany w przyjmowaniu i odrzucaniu spadku: Zmiana terminów związanych z przyjęciem lub odrzuceniem spadku.
5. Zrzeczenie się dziedziczenia: Wprowadzenie możliwości zrzekania się dziedziczenia w określonych warunkach.
6. Niegodność dziedziczenia: Rozszerzenie okoliczności, w których osoba może być uznana za niegodną dziedziczenia.
7. Zmiany w dziedziczeniu ustawowym: Modyfikacje w zakresie, kto może dziedziczyć.
Głównym celem tych zmian jest ułatwienie procesu dziedziczenia, lepsza ochrona spadkobierców oraz usprawnienie systemu sądowego. Wprowadzone przepisy zaczną obowiązywać w ciągu kilku miesięcy.
Zmiany w prawie spadkowym 2023
Przeglądając zmiany w prawie spadkowym, widać, że nowelizacja dotyczy wielu obszarów. Jednym z kluczowych elementów jest modyfikacja trzeciej grupy spadkowej, czyli dziadków spadkodawcy i ich zstępnych, tj. potomków. Według nowych przepisów, krąg spadkobierców w tej grupie zostanie zawężony do dziadków, rodzeństwa rodziców spadkodawcy oraz ich zstępnych. Cioteczne i stryjeczne wnuki oraz dalsze pokolenia zostaną wyłączone od dziedziczenia. Taka zmiana ma dostosować prawo spadkowe do rzeczywistych wzorców relacji rodzinnych w tej grupie spadkobierców.
Przyspieszenie procesów w sprawach spadkowych
Nowa poprawka ułatwi i przyspieszy procedury spadkowe. Dzięki temu, sądy unikną konieczności długotrwałego szukania odległych krewnych zmarłego, co bywało trudne, zwłaszcza gdy nie utrzymywali oni bliskiej relacji ze zmarłym. Skrócenie tych procedur korzystnie wpłynie na funkcjonowanie sądownictwa.
Podniesienie poziomu ochrony praw spadkobierców
Innym ważnym elementem poprawki jest możliwość wykluczenia z dziedziczenia tych, którzy nie dopełniali obowiązku alimentacyjnego czy opieki nad zmarłym. Zmiana ta ma na celu lepszą ochronę praw spadkobierców i zapobieganie nieodpowiedzialnym postawom.
Modyfikacje w deklaracjach dotyczących akceptacji lub odrzutu spadku
Nowelizacja kodeksu cywilnego wprowadza też modyfikacje w deklaracjach dotyczących przyjęcia lub rezygnacji z dziedziczenia.
Aktualnie, spadkobiercy mają pół roku od dnia, w którym dowiedzieli się o zgonie spadkodawcy, aby złożyć taką deklarację. Jeśli jednak potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego, nowe regulacje wstrzymują ten okres.
Zmiany w prawie spadkowym 2023. Nowe zasady dziedziczenia.
Należy podkreślić, że nadrzędnym celem tych zmian jest adresowanie praktycznych wyzwań dotyczących prawa spadkowego oraz podniesienie standardu ochrony dla spadkobierców. Optymalizacja procedur spadkowych i usprawnienie działania sądów to kluczowe elementy wprowadzanych modyfikacji.
Należy zwrócić uwagę, że pewne poprawki zgłoszone przez Senat nie zdobyły akceptacji, co miało związek z dodawaniem nowych przepisów po pierwszej lekturze, co uznano za sprzeczne z konstytucją. Wkrótce nowelizacja trafi na biurko prezydenta do podpisu.
Kiedy zaczniemy stosować nowe regulacje?
Większość proponowanych zmian zacznie obowiązywać po upływie 3 miesięcy od momentu opublikowania w Dzienniku Ustaw. Tylko pewne przepisy zostaną wprowadzone w życie po roku od ich ogłoszenia.
Nowelizacja z maja 2023 wprowadziła zmiany w kontekście rezygnacji z dziedziczenia. Zgodnie z art. 1048 k.c., osoba planująca przekazać spadek może zawrzeć umowę z przyszłym spadkobiercą, który będzie dziedziczył na mocy prawa. Jeżeli taka umowa zostanie zawarta, spadkobierca traci prawo do dziedziczenia oraz do zachowku, jeśli by miał takie prawo. Mimo to art. 1048 k.c. wzbudzał pewne wątpliwości, dotyczące zakresu rezygnacji, np. czy można ograniczyć rezygnację tylko do zachowku czy też cześć spadku. Wśród orzeczeń i interpretacji naukowych istnieją rozbieżności co do tych kwestii. Sąd Najwyższy w uchwale z 17 marca 2017 r. III CZP 110/16 odniósł się do rezygnacji z zachowku, ale nadal istniały pewne niejasności. Nowelizacja art. 1048 k.c. wyjaśnia niektóre z tych kwestii, dając większą swobodę w decydowaniu o dziedziczeniu. Zgodnie z nowelizacją, można rezygnować tylko z prawa do zachowku, w całości lub częściowo. Jest też możliwość rezygnacji na rzecz innej osoby, ale to jest warunkowe i zależy od tego, czy ta osoba faktycznie dziedziczy.
Kolejne zmiany w prawie spadkowym zostały wprowadzone ustawą z dnia 28 lipca 2023 r. (Dz. U. 2023 poz. 1615), która zaczyna obowiązywać 15 listopada 2023 r. Nowelizacja dotyczy okoliczności wykluczających z dziedziczenia (zmiana art. 928 par. 1 k.c.), ograniczenia liczby spadkobierców ustawowych (zmiana art. 934 k.c.) oraz określenia skutków pewnych czynności prawnych związanych z przyjęciem lub odrzuceniem spadku (zmiana art. 1015 k.c. i art. 1019 k.c.).
Niegodność dziedziczenia w kodeksie cywilnym
Nowelizacja przepisów o niegodności dziedziczenia obejmuje art. 928 par. 1 k.c. i polega na dodaniu dwóch nowych kategorii okoliczności pozwalających na orzeczenie przez sąd niegodności dziedziczenia. Należy przypomnieć, że uznanie za niegodnego skutkuje pozbawieniem takiej osoby wszelkich korzyści z majątku spadkodawcy. Przed nowelizacją katalog podstaw niegodności obejmował zamknięty katalog sytuacji, gdy spadkobierca
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego”. „Nowe”, dodane do art. 928 par. 1 k.c. przyczyny niegodności to:
- uporczywe uchylanie się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
- uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka. Zaniechania te zasługują oczywiście na negatywną ocenę moralną, niepokoi jednak stosunkowo szeroki margines ocenności pozostawiony przez ustawodawcę m.in. w zakresie kwalifikacji uporczywości, rozumienia pojęcia „pieczy”, otwartego katalogu źródeł tej pieczy, itd. Można też odnieść wrażenie, że ustawodawca posłużył się instrumentem prawa cywilnego w celu prewencji niepożądanych z perspektywy systemu zabezpieczenia społecznego zachowań. Dodane przepisy znajdą zastosowanie do sytuacji zaistniałych po dniu wejścia w życie nowelizacji.
Zmiany w zakresie dziedziczenia ustawowego
Kolejny z nowelizowanych obszarów dotyczy kręgu spadkobierców ustawowych określonego w art. 934 k.c. Zmiana nie wpływa na powołanie do spadku spadkobierców ustawowych pierwszego kręgu, do których zaliczamy zstępnych i małżonka spadkodawcy; ani powoływanych w przypadku braku zstępnych spadkodawcy, spadkobierców drugiego kręgu, to jest małżonka oraz rodziców, rodzeństwo lub zstępnych rodzeństwa spadkodawcy. Dopiero jeżeli żadna z wymienionych osób nie może być spadkobiercą, spadek przypada spadkobiercom ustawowym trzeciego kręgu do których przed nowelizacją należeli dziadkowie spadkodawcy oraz ich zstępni, czyli dzieci dziadków, wnuki, prawnuki i dalsi zstępni. Nowelizacja zawęża krąg osób powoływanych do spadku w trzecim kręgu do dziadków, ich dzieci i wnuków. Do spadków otwartych od 15 listopada 2023 r. w trzecim kręgu powołani więc będą dziadkowie, dzieci dziadków (czyli ciotki, wujowie, stryjowie i stryjenki spadkodawcy) oraz ich dzieci (czyli cioteczni lub stryjeczni kuzyni/kuzynki spadkodawcy).
Nowelizacja dotyczy również art. 1015 i 1019 k.c. Głównym celem tych zmian było wyeliminowanie niejasności prawnych oraz niespójności w orzecznictwie odnośnie terminów składania oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (i zapisu windykacyjnego). Problem pojawiał się, na przykład, gdy wniosek do sądu dotyczący oświadczenia składano terminowo, ale do momentu jego odebrania termin wygasł. Podobnie było, gdy termin mijał, ponieważ przedstawiciel ustawowy czekał na zezwolenie sądu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
§ Zmiany w prawie spadkowym 2023. Nowe zasady dziedziczenia.